Spot je verboden vruchten
op 25 mei 2025
door
Literatuurcafé
+4
Onze boekenkasten zijn als onze persoonlijke etalage. De gevulde planken laten zien wat we graag lezen en lazen, wat onze interesses en passies zijn. Niet voor niets werpen we op bezoek graag een blik in andermans kast. Maar laten we zelf nog eens naar onze eigen planken kijken. Of onze kast in gedachten verhuizen naar een woonkamer in het Amerikaanse Florida bijvoorbeeld. Wat zie je dan? Hoeveel verboden vruchten tellen nieuwsgierige gasten dan in jouw kast?
Het Dagboek van Anne Frank, 22-11-1963 en De Vliegeraar hebben één ding gemeen: ze staan in verschillende Amerikaanse staten op de lijst van verboden boeken. Dat in ‘the land of the free’ sommige boeken onder vuur liggen, is geen nieuws. PEN America, de Amerikaanse dochter van PEN International, maakt zich al ruim honderd jaar sterk voor de vrijheid van meningsuiting in journalistiek en literatuur. De laatste jaren ziet deze organisatie het aantal gecensureerde boeken onder het mom van ‘war against immorality’ weer drastisch toenemen.
PEN America: (…) nearly 16,000 book bans … since 2021, a number not seen since the Red Scare McCarthy era of the 1950s.
De boeken zijn weliswaar nog steeds verkrijgbaar in winkels, maar de ban geldt voor openbare scholen en bibliotheken. Het bestuur van een schooldistrict heeft het boek dan op de zwarte lijst gezet. Het is dus niet de federale of statelijke overheid die dit doet, zoals veel mensen denken. De overheid staat het alleen toe of noemen de bans een 'hoax'.
De VS tellen ruim veertienduizend ‘school districts’ met elk hun eigen bestuur, de ‘school board’. Voor de duidelijkheid: zo’n 'school board' valt onder de zogenaamde ‘special-district government’: de leden worden door de bewoners van een regio of county gekozen. Ze hebben zodoende ieder een eigen politieke agenda. En hun aanvoerder, de ‘school superintendent’, heeft veel invloed op het reilen en zeilen op de scholen: van de samenstelling van het kantinemenu tot het curriculum. Én dus ook over wat er gelezen mag worden.
PEN America houdt samen met organisaties als American Library Assocation (ALA) nauwgezet bij waar welke boeken in de ban gaan. Soms gaat het om specifieke titels, soms om hele oeuvres van bijvoorbeeld Sarah J. Maas, Stephen King of Jody Picoult. In 29 staten zijn nu meer dan 10.000 keer boeken in de ban gedaan, meer dan 4000 unieke titels. Florida en Iowa tonen zich hierin het meest fanatiek. De reden is meestal de manier waarop thema’s en personages van kleur (44%) of lhbtqia+ (39%) beschreven zijn. Maar ook bijvoorbeeld elementen van magie kunnen een boek in de ban doen.
De top-3 van meest verbannen titels in 2024:1. Nineteen minutes - Jody Picoult (98 x)2. Looking for Alaska - John Green (97 x)3. The perks of being a wall flower - Stephen Chbosky (85 x)
Censuur op boeken voelt soms als iets uit het verleden, van communistische en fascistische regimes. De intolerantie wint anno 2025 helaas steeds meer terrein; in de Verenigde Staten maar ook hier. Denk bijvoorbeeld aan de weerstand en bagger die Pim Lammers over zich heen kreeg en krijgt om de verhalen die hij schrijft. In de podcast rond de Libris Literatuurprijs spreekt auteur Joost de Vries zijn bezorgdheid uit over de tendens dat het ‘verhaal van de ander’ aangevallen en monddood gemaakt wordt.
Joost de Vries: “De beste manier om de barbaren te beschrijven: mensen die zich niet meer bereid vinden zich in anderen te verplaatsen. (…) Ik denk dat het een missie is voor álle schrijvers en alle literatuur: om te laten zien dat de ander bestaat en dat je je wilt verplaatsen in anderen en dat je wil nadenken over perspectieven van anderen.”
Laten we teruggaan naar de verbannen boeken in de Amerikaanse scholen en bibliotheken. Scrollend door de PEN America Index of School Book Bans valt op dat het eigenlijk een ratjetoe aan titels is: de verwachte regenboog- en BLM-boeken prijken op de index naast klassiekers. Het komt dichtbij en wordt ongemakkelijk als je merkt dat ‘je eigen titels’ er ook op staan. Extremely loud & Incredibly close van Jonathan Safran Foer - dat op de eerste plaats in mijn top-50 staat - blijkt in 21 schooldistricten verboden te zijn. Waarom? Vanwege “it’s use of lewd and possibly offensive materials”. En daar moeten we het mee doen.
Speurend met de PEN-index in de hand blijkt mijn kast vol te staan met ‘verboden vruchten’. Disbalans, ongelijkheid en censuur zichtbaar maken, kan een eerste stap zijn naar bewustwording van een maatschappelijke teneur of ingesleten gewoonte. Dat leerde Debbie ons pas met haar turfactie. TikTok staat vol met filmpjes van mensen die hun verboden boeken tonen.
Meten is weten! Dit zijn een aantal van mijn omstreden boeken. Ga je mee op onderzoek? Ga voor je boekenkast staan en speur mee naar de verboden vruchten op jouw planken.
Hoeveel overtredingen van de goede moraal staan daar op jouw boekenplanken pontificaal in het zicht?
Hiervoor de hele PEN-index doorploeteren is voor de fanatiekelingen onder ons. Om je een handje te helpen is --> deze lijst <-- misschien een mooi begin. Je vindt er nu 51 verboden boeken op, de Engelstalige en de Nederlandstalige editie. Misschien lijkt het een raar aantal, maar 51 past als een jas: voor elke Amerikaanse staat én DC één. Gaandeweg zullen meer verbannen titels erop verschijnen en de lijst langer worden. Al zou het natuurlijk wenselijker zijn, dat de lijst leger en leger wordt. Voorlopig gaan we tellen, maar lezen ter ondersteuning van deze auteurs mag natuurlijk ook altijd! Libris Literatuurprijs jury-voorzitter Sheila Sitalsing verwoordde het zo:
Sheila Sitalsing : De literatuur bekronen (…) is naast een viering ook een vorm van verweer. Tegen de naargeestigheid en de bekrompenheid, voor de autonomie en de weerbaarheid van de geest. We hebben iets te verliezen, dus kom in verzet en lees een boek.
Bronnen: PEN America, National Geographic, Libris Literatuurprijs, American Library Association (ALA), 'Multi-level barrage of US book bans is unprecedented, says PEN-America' (The Guardian 7/2/2025) en 'En weer een boek verboden op een Amerikaanse school' (de Volkskrant 28/2/2025).
Beeldmateriaal: PEN America (kaart) en moi
