Verdrinken in je eigen verhaal

Met Tot aan de rivier schrijft Elizabeth Gilbert haar meest persoonlijke boek tot nu toe. Het is een memoir over haar relatie met Rayya Elias – aanvankelijk haar beste vriendin, later haar geliefde – en over de periode waarin Elias ongeneeslijk ziek werd. Waar Eten, bidden, beminnen ooit een universeel aansprekend verhaal bood over zelfontdekking en spiritueel ontwaken, duikt Gilbert hier diep in de duistere kern van intimiteit: liefde als verslaving en zorg als een manier om controle te behouden.

De structuur is los en fragmentarisch. Gilbert wisselt prozatekst af met dagboeknotities, poëtische schetsen en spirituele reflecties. Die vorm weerspiegelt haar proces: onaf, onrustig, voortdurend in beweging. Haar stem is intiem en rauw — soms wanhopig, soms zelfverzekerd, zelden kalm. Alsof ze midden in haar rouwproces is gaan zitten om schrijvend te begrijpen wat haar overkomen is, of misschien: wat ze zichzelf heeft aangedaan.

Centraal staat haar relatie met Rayya, vanaf het begin gedreven door intensiteit. De vrouwen delen een diepe verbondenheid, maar ook een patroon van afhankelijkheid. Gilbert schrijft openlijk over haar neiging tot verslaving — niet alleen aan alcohol of seks, maar vooral aan liefde zelf, aan het gevoel nodig te zijn. “Ik was net zo verslaafd aan Rayna als zij verslaafd was aan drugs,”  bekent ze. Zulke passages tonen haar kwetsbaarheid, maar ook haar drang om zelfs de donkerste gevoelens te analyseren.

Daarin schuilt zowel de kracht als de zwakte van het boek. Gilbert observeert emoties messcherp, maar lijkt de lezer niet volledig te vertrouwen om die emoties zelf te voelen. Waar eerder werk charmeerde door helderheid en humor, wordt Tot aan de rivier vaak overspoeld door uitleg. Elk moment van pijn of inzicht wordt geanalyseerd en ingekaderd in de taal van herstelprogramma’s en spirituele metaforen. “De School van de Aarde”, “karmapijn”, “zielsverwanten” – termen die door herhaling hun overtuigingskracht verliezen.

Het meest ontregelende moment is Gilberts bekentenis dat ze in een vlaag van wanhoop overwoog haar zieke partner te doden. Deze gedachte presenteert ze als radicale eerlijkheid, als onderdeel van haar herstelproces. Maar de spirituele verantwoording waarmee ze dit omgeeft, roept meer vragen op dan begrip. Zijn we getuige van een moreel onderzoek of van een poging schuld om te buigen tot inzicht?

Opvallend ook hoe weinig we te weten komen over Rayya zelf. De spil van het verhaal blijft grotendeels gevangen in Gilberts blik. Slechts indirect klinkt haar stem door. We leren weinig over haar jeugd, overtuigingen of haar eigen verhouding tot ziekte en dood. Ze verschijnt vooral als spiegel, symbool en katalysator voor Gilberts innerlijke proces. Wat bedoeld lijkt als liefdesverklaring, voelt daardoor soms als appropriatieve daad — een manier om betekenis te geven aan andermans leven via het eigen narratief.

Het boek roept een indringend beeld op: niet van een rivier die richting heeft, maar van een draaikolk die naar binnen trekt. Gilberts zoektocht naar zuivering lijkt gaandeweg meer om zelfbehoud te draaien dan om begrip. Wat begint als openheid, verandert in spirituele navelstaarderij waarin elk gevoel moet worden benoemd, gewogen en vergeven. De eerlijkheid is onmiskenbaar, maar de herhaling en verklaringsdrang bemoeilijken het om geraakt te blijven.

Toch heeft Tot aan de rivier betekenis, als verslag van iemand die probeert te leven met de restanten van liefde en schuld, die weigert de chaos te verzwijgen. Gilbert schrijft moedig, en soms met ontroerende helderheid, over de grenzen van zorg en de hunkering naar verlossing. Ze toont wat er gebeurt wanneer liefde zich vermengt met macht, afhankelijkheid en verlies van zelf. Maar waar ze zichzelf wil bevrijden met woorden, lijkt ze juist dieper verstrikt te raken.

Tot aan de rivier is daarmee geen eenduidig of gemakkelijk boek. Wie bereid is door de mist van spirituele taal en zelfanalyse heen te lezen, vindt in Tot aan de rivier fragmenten van echte schoonheid — maar doet ook het pijnlijke besef op dat sommige verhalen nog niet klaar zijn om verteld te worden.