Boeiende literaire geschiedschrijving

Stadhouder en Prins van Oranje Willem III (1650-1702) is de meest succesvolle Nederlandse staatsman ooit. De enige koning van Engeland, Schotland en Ierland die de Nederlanden hebben voortgebracht. Dat roept de interessante vraag op hoe dat zo is gekomen. Een vraag waar in de Nederlandse geschiedschrijving nog verrassend weinig aandacht voor is geweest. Historicus Machiel Bosman probeert er in zijn boek De roofkoning echter op geheel eigen wijze antwoord op te geven.

Eigenlijk is er per definitie een probleem met geschiedschrijving en dat probleem heet ‘perceptie’. De ene hoofdrolspeler beleefde het gebeurde waarschijnlijk heel anders dan de andere. Daardoor zijn er altijd meerdere kanten aan historische gebeurtenissen, meerdere waarheden. Voor dat idee is in een op chronologie en feiten gebaseerde geschiedschrijving echter weinig plaats. Meestal is het dan de perceptie van de historicus zelf die gaat overheersen. Waar op zich veel voor te zeggen valt, zo’n bedaagd gezichtspunt achteraf. Niettemin koos Machiel Bosman een andere aanpak.

Hij beschrijft de geschiedenis namelijk wél vanuit de hoofdspelers en bekijkt alles zoveel mogelijk door hun ogen. Het belangrijkste middel dat hij daartoe gebruikt is een literaire schrijfwijze. Hij leeft zich in de door hem geportretteerde personen in zoals een romancier zou doen. Laat ze soms zelfs hele stukken aan het woord, doorgrondt hun motieven en overtuigingen zo goed mogelijk en wisselt gezichtspunten regelmatig af. Dit alles in een vlotte schrijfstijl en gebaseerd op gedegen historisch onderzoek. Het resultaat is een boek dat het midden houdt tussen een geschiedenisboek en een roman.

De roofkoning kent uitstekende personages voor deze opzet. Zo treffen we James II, de zelfovertuigde, laatste Katholieke koning van Engeland, diens ondoorgrondelijke, maar diplomatiek begaafde schoonzoon en neef Willem III, levensgenieter koning Charles I, de zonnekoning Lodewijk XIV zelf en natuurlijk Mary, dochter van James II, maar echtgenote van Willem III. Het verhaal dat zich rondom deze mensen ontspint en afstevent op het verwerven van de Britse troon door Willem III, is een verbijsteringwekkend staaltje gekonkel, zowel in politiek als persoonlijk opzicht. Dat maakt het extra boeiend om de motieven van alle betrokkenen eens nader te beschouwen.

Maar hoe kun je mensen die meer dan driehonderd  jaar geleden leefden psychisch doorgronden? Om dat zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen maakt Bosman veel gebruik van egodocumenten als dagboeken, memoires, reisjournaals en brieven. En daarmee komt hij een heel eind. Met name James II, die uitgebreide memoires naliet, komt bijzonder goed uit de verf. Willem III zelf blijft wat vager, want hij liet ook in persoonlijke documenten zijn ware gezicht vaak niet zien. Deze ondoorzichtigheid tekent zijn karakter echter evengoed en speelt uiteindelijk een rol in de gebeurtenissen.

Bij de methode van Bosman komt het idee van een chronologische vertelling natuurlijk wel in het gedrang. Tenslotte kun je niet steeds van gezichtspunt wisselen en toch een strakke chronologie aanhouden. Het is het een of het ander. De lezer dient daarbij voor zichzelf zelf te bepalen of hij zich stoort aan het regelmatig verspringen van de tijd of deze manier van geschiedschrijving, waarbij een veel betere inleving in de betrokken mensen mogelijk is, wel waardeert.

Jammer is het alleen dat het verhaal wat kort is. Het houdt op zodra Willem de kroon heeft veroverd en beperkt zich tot Engeland. Zaken die zich in Schotland en Ierland afspeelden worden alleen genoemd. Ook Mary, de vrouw tussen twee helse vuren, komt er bekaaid vanaf. Bosman wil geschiedenis schrijven door het verhaal ook echt als verhaal te vertellen, maar laat vervolgens interessante zaken die niet met het centrale onderwerp te maken hebben weg.

Dat is een tweeslachtige keuze die hij beter anders had gemaakt. Literaire geschiedschrijving als deze mag best een wat voller beeld geven. Nu blijft het gevoel hangen dat er nog iets ontbreekt en dat er meer in had gezeten. Wat niet wegneemt dat alles dat wel in dit boek staat de moeite van het lezen meer dan waard is.