Onschuldige meisjes en beeldcultuur

Nadia de Vries is schrijver en cultuurwetenschapper, in 2020 promoveerde ze op de online afbeelding van het dode mensenlichaam. In 2019 verscheen Kleinzeer en ze publiceerde twee Engelstalige dichtbundels. De Vries is redacteur bij het literaire tijdschrift nY en haar debuutroman De bakvis verscheen in 2022 bij uitgeverij Pluim.

Het leven van Distel Nooitgedacht is een chaos. Twintig jaar na het overlijden van haar vader slaat de rouw die ze als dertienjarig meisje niet kon voelen toe. Haar bovenburen smeden een plan, haar meubels beginnen te spreken en de stad keert zich tegen haar. Langzaam verliest Distel de grip op de werkelijkheid. Met behulp van een reeks foto van haar jongere zelf en een schimmige website wekt Distel haar jeugd opnieuw tot leven, maar op het internet blijken plaatjes van jonge meisjes nog een andere betekenis te hebben.

De Vries schrijft heerlijk, in soepele zinnen en zonder ingewikkeld taalgebruik. Distel verliest eigenlijk bijna vanaf het begin haar controle op de wereld en hoewel er aan de start van het boek een korte toelichting over haar omstandigheden wordt gegeven ontbreekt het in het boek toch aan empathie voor haar.

Steeds verder lijkt het hoofdpersonage af te dwalen van de werkelijkheid, zo snel dat de lezer haar eigenlijk amper bij kan houden en zich steeds vaker afvraagt in wat voor leven zij terechtgekomen is. Het uploaden van de foto’s van haar eigen naakte jongere zelf lijkt in eerste instantie ook onschuldig maar loopt al vrij snel helemaal uit de hand.

‘Er waren foto’s waarop ik geconcentreerd keek, foto’s waarop ik pruilde, foto’s waarop ik geilheid veinsde en mijn linkerborst vastpakte. Ik was alle vrouwen die ik ooit op televisie had gezien.’

Het is het onderliggende thema dat dit debuut zeker de moeite waard maakt. De maakbaarheid van jonge meisjes, de culturele betekenis van het meisje in de westerse beeldwereld en hoe die twee, het meisje en de beeldcultuur, elkaar wederzijds blijven beïnvloeden.

‘De macht van een pubermeisje lijkt gering omdat haar stem hoog is en haar gedaante smal. Ondertussen bepaalt ze, zonder daar zelf erg in te hebben, de volgende stoombeweging van de consumptiemaatschappij.’

De verwijzingen naar America’s Next Top Model, de porno-industrie en muziekvideo’s zijn subtiel aanwezig in de tekst van De Vries maar maken het verhaal van de foto’s van Distel geloofwaardig en des te confronterender. Een culturele analyse van de fenomenen en de beeldcultuur is het boek zeker niet, maar het biedt wel de openingen om het gesprek daarover aan te gaan, zeker ook in onze huidige sociale media-structuren.

De bakvis is een veelbelovend debuut waarin interessante thema’s verwerkt worden, het ene thema komt beter uit de verf dan het andere, maar alles bij elkaar weet De Vries de vinger op een knappe manier op de zere plek te leggen.