Moeilijk te duiden

De roman Visser van Rob van Essen (1963) verscheen in 2008 (al lijkt de uitgeverij te willen doen geloven dat de in 2019 verschenen editie een nieuw werk is). Van Essen wordt geprezen om zijn korte verhalen. Zijn bundel Hier wonen ook mensen werd bekroond met de J.M.A. Biesheuvelprijs. Zijn nieuwste roman, De goede zoon werd bekroond met de Libris Literatuur Prijs 2019, reden om Visser opnieuw uit te brengen. Ik las de uitgave uit 2008, zonder latere toevoegingen van de auteur in de nieuwe versie.

Visser vertelt over geschiedenisleraar Jacob Visser die door een ongelukkige uitspraak in de klas op non-actief wordt gesteld. De reacties in zijn omgeving zijn die van ongeloof en afschuw en aan de andere kant wordt Jacob door een groep jongeren als nieuwe held bestempeld. Langzaam glijdt Visser steeds verder af van de werkelijkheid en lijkt zijn leven zich alleen maar van kwaad tot erger te ontwikkelen.

Visser is in de rouw en staat vanaf het allereerste begin duidelijk los van de gemeenschap, los van zijn eigen gezin en is iemand die hulp nodig heeft. Maar niemand lijkt Visser te kunnen of willen begrijpen, hij is onpeilbaar en onbereikbaar en maakt een compleet apathische indruk. Zijn totale gebrek aan reactie is voor de lezer onvoorstelbaar. Het hoofdpersonage is in eerste instantie meelijwekkend, omdat alles wat hem gebeurd hem slechts lijkt te overkomen en dit langzaam van kwaad tot erger gaat.

‘Wie weet, Jacob, wie weet. Misschien is het allemaal een storm in een glas water, maar het onheil is al geschied. Nu komt het aan op crisismanagement. Het enige wat je kan doen, is met Wegereef gaan praten en vertellen dat je het niet zo bedoeld hebt. Daar gaan we dan maar van uit, hè? Jezus, Jacob.”

Toch is Visser vooral ook een heel vervelend personage, hij grijpt in geen enkele situatie in en doet niet eens een poging om zich tegen alle aantijgingen en gebeurtenissen te verzetten. Daarnaast zijn er verschillende scènes waarin Visser verschrikkelijke dingen doet zonder dat daar verder consequenties aan verbonden zijn. Dit maakt het boek heel lastig om te duiden, er gebeurt veel en er zitten veel lagen in het boek van Van Essen, maar ze lijken niet allemaal een betekenis te hebben of op enige manier bij te dragen aan het verhaal.

Visser laat vooral zien hoe makkelijk situaties uit de hand kunnen lopen, bijvoorbeeld door een verkeerde opmerking waarmee iemand anders aan de haal gaat of een uit de hand gelopen frustratie, zeker wanneer er niets gedaan wordt om het beter te maken. De roman staat bol van getroebleerde personages die in hun eigen universum lijken te verkeren en niets met de buitenwereld van doen hebben.

Een gelaagd boek dat zich lastig laat duiden, laat staan beoordelen, maar toch is er iets wat de lezer vasthoudt, wellicht is het de schrijfstijl van Van Essen of de ironische humor die af en toe de kop op steekt. Een roman die de discussie uitlokt en op zijn minst waard is en wellicht helpt herlezing bij het plaatsen van de vele elementen die de auteur impliciet in zijn verhaal betrekt.