Een rouwproces dat me pas laat ontroerd

De avond is ongemak, blijkt uit dit boek geschreven door Marieke Lucas Rijneveld. Het verhaal gaat over het rouwproces van een gezin dat het oudste kind verliest door een ongeval op het ijs. Vanuit het perspectief van Jas lees je hoe de gezinsleden met het verlies omgaat. Terwijl de drie overgebleven kinderen langzamerhand ontsporen, zijn de ouders verlamd door hun verlies. Het plattelandsleven beklemd de kinderen terwijl ze opzoek zijn naar antwoorden van God, redders, seksualiteit en de overkant.

Met volle verwachting ging ik het boek in, maar tijdens het lezen voelde ik vooral ongemak. Ongemak door de lugubere experimenten met dieren, de genormaliseerde aanrandingen van de broer en de obsessie met de overkant. Pas toen mijn moeder me vertelde dat zij veel waarde aan het boek had gehecht doordat het die beklemming van het platteland mooi weerspiegelde, die zij als kind ook veel voelde, durfde ik het een tweede kans te geven.
Die onderwerpen die mij ongemak lieten voelen, zijn juist de dingen die het boek maken tot het boek. Een beetje toepassing van symbolische voorwerpen en psychologie liet mij het boek beter begrijpen. De morbide experimenten komen voort uit het rouwproces van de kinderen die antwoorden zoeken op vragen als 'wat is de dood?' en 'waarom heeft God dit zo bedoeld?'. De seksuele acties van de broer (zoals het stoppen van een boormachine in de vagina van zijn zusje) komen misschien wel voort uit overlevingsdrang. Doordat hun wereld zo klein wordt en alles zo beklemd voelt zoeken ze misschien wel een manier om 'weer te eten', (Jas denkt dat zijn ouders zich moeten voortplanten om weer te eten en een leven op te bouwen). De overkant symboliseert de dood, waardoor de obsessie nu heel verklaarbaar werd voor mij. Het boek wist me pas te ontroeren toen ik er zelf ook een link mee kon leggen, zoals mijn moeder dat kon. Ik kon me eindelijk toegeven aan het rouwproces van een overleden Jeugdvriendin van mij doordat ik hier doorheen werd geloodst door het boek. Het einde zag ik niet aankomen, of juist toch wel, maar sla ik in ieder geval liever over in mijn eigen proces.

Toch blijft het een taai boek. Er worden veel metaforen gebruikt, misschien iets te veel, en de vele tijdsvertraging heeft als resultaat dat het een langzaam boek is geworden waar de aandacht lastig bij te houden is. Soms verstoorde het de verhaallijn voor me doordat ik het te ver gezocht vond of de weg kwijt was tussen alle vergelijkingen en beeldspraken.

Kortom, je moet dit boek waarderen of niet. Hoe meer je openstaat voor haar schrijfstijl en het proces dat je zelf ermee aangaat, hoe mooier en begrijpelijker het boek is. Wanneer je dit niet doet is het een langdradig, storende schrijfstijl dat een deprimerend en ongemakkelijk verhaal vertelt. Ik stond eerst vooral aan die tweede zijde, maar langzamerhand kruip ik naar de eerste zijde en durf ik het proces te accepteren en me erdoor te laten ontroeren.