Beetje anders, maar toch echt een Dickens

"A tale of two cities" is wereldwijd Dickens' meest verkochte boek, wat al gelijk inhoudt dat het een van de meest verkochte boeken überhaupt is. Toch kun je dit boek in zekere zin zien als een atypische Dickens. Het gaat nu eens niet over de achterbuurten van Londen of een andere grote Engelse stad. De Londense spelers in het verhaal, zeker de hoofdrolspelers, behoren in dit geval zeker tot de middenklasse. Wat verder atypisch is, is dat het een historische roman is: alle gebeurtenissen spelen zich af zo'n 70 jaar voor de eerste verschijning van het boek. En het is serieuzer van toon dan zijn andere boeken.

En toch vind ik dit een echte Dickens. Ook hier is sociaal onrecht het centrale thema. De duidelijke boodschap aan Dickens' tijd- en landgenoten is: wie de onvrede - geboren uit armoede, ongelijkheid, gebrekkig onderwijs, honger, ziekte, et cetera - van de minder bedeelde onderlaag van de maatschappij negeert en wie blijft uitbuiten, komt bedrogen uit. Te grote en te lang volgehouden sociale onrechtvaardigheid leidt uiteindelijk onvermijdelijk tot sociale onrust. Als schrikwekkend voorbeeld daarvan gebruikt hij de uitwassen van de Franse Revolutie.

Zoals de titel al aangeeft, speelt het verhaal zich af tussen twee steden: Londen en Parijs. De hoofdpersonen reizen enkele malen op en neer, als lezer volg je hen. Zoals gezegd komen zij uit de gegoede middenklasse. Maar de typische Dickensiaanse arme onderlaag van de maatschappij komt ook wel degelijk aan bod. Zo is er de prachtige beschrijving van behandeling van een rechtzaak in Londen, gezien door de ogen van Jerry Cruncher, een representant van het arme Londen van die tijd (eind 18e eeuw) die zijn inkomen moeizaam bij elkaar schnabbelt als boodschapper en manusje van alles. Het bijwonen van rechtzaken werd destijds gezien als volksvermaak en dat is aan de beschrijving goed af te lezen. Prachtig! Van Dickens kun je ook niets anders verwachten, hij is zijn schrijverscarrière juist begonnen als rechtbankverslaggever, daar heeft hij het vak geleerd. Zijn verslagen waren destijds immens populair.

Als tegenhanger neemt Dickens je als lezer ook mee naar een revolutionaire rechtbank in Parijs. Het gaat daar behoorlijk anders aan toe. Waar de rechtzaak in Engeland als een innemende chaos aandoet, verloopt het proces zelf toch rationeel en rechtvaardig. In de revolutionaire rechtbank in Parijs overheerst echter de emotie, willekeur en vooringenomenheid van de plotseling aan de macht gekomen en losgeslagen massa van het volk. Dickens schetst met opzet een schrikbeeld van de Franse Revolutie. Met de impliciete waarschuwing aan zijn tijdgenoten: Dit kan in Engeland ook gebeuren. Dickens heeft daarbij overigens respect voor de Revolutie, maar veroordeelt haar uitwassen.

In zijn beschrijvingen schuwt Dickens moraliteit, sentimentaliteit, melodrama en Engels patriotisme niet. Ook dat maakt dit boek weer een echte Dickens, net als die prachtige beschrijvingen van alle figuren uit de onderlaag van de samenleving. Hoewel, toch niet alle figuren: Zoals in al Dickens' boeken zijn ook hier steeds de mannen aan het woord. Vrouwen zijn slechts bijfiguren, Dickens heeft veel meer moeite ze raak te schetsen. Dat is een van de dingen die Dickens een beetje een ouderwetse schrijver maken. Dat klinkt misschien als een open deur, maar er zijn genoeg 19e-eeuwse schrijvers voor wie dat veel minder geldt. Ik denk bijvoorbeeld aan Tolstoi, Tsjechov en Austen.

Maar ik blijf een groot fan. Dickens schrijft prachtig. Ga snel een Dickens lezen als je dat nog nooit heb gedaan. Deze bijvoorbeeld. Of David Copperfield, Great Expectations, Our Mutual Friend, .. Heerlijk!