Lezersrecensie
Is Toonder een Nederlandse Tolkien met zijn OBB-universum?
Marten Toonder schreef en tekende sinds 1933, vanaf 1941 gebruikte hij in de krant voor het eerst de feuilleton-striproman, een vertelvorm die ook in dit boek figureert: een band van plaatjes zonder tekstballonnen met een vrijwel zelfstandig functionerend verhaal eronder. Het OBB-universum (om het maar eens modern te zeggen) van Marten Toonder omvat de hoofdpersoon Ollie B. Bommel met zijn sociale kring, de locatie is Rommeldam, de maatschappij ligt dicht genoeg bij de onze om alle vormen van referentie en satire mogelijk te maken. De 'Bommelsaga' was van Toonder zelf, spinoffs (zoals bijvoorbeeld verhalen waarin Tom Poes de hoofdrol speelt) zijn veelal niet van Toonder zelf, maar van zijn studio en hebben vaak een andere vorm dan de 'echte' OBB-verhalen.
Thema's
De drie verhalen uit 'Mijn eigen eenzame weg' zijn verschenen in Trouw in 1960. De verhalen zijn 'De herenopstand', 'De Hachelbouten' en 'De Bommellegende'.
De verhalen spelen in het OBB-Universum. De 'fantastiek'- thema's in deze bundel zijn de tijdmachine (een hard-sf- thema waarin de tijdparadox leuk wordt uitgewerkt: 'wie schreef er eigenlijk dat briefje?'), een fantasy-queste (beheerst door tekenen en bijgeloof - deze keer geen dwergen, hoewel Toonder die in andere verhalen wel gebruikt).
Zoals altijd bij OBB spelen er maatschappelijke thema's. Soms staan ze centraal in het verhaal, zoals de sociale arrogantie in 'De herenopstand', en de nep-zekerheid van verzekeraars in 'De Hachelbouten', natuurlijk spelen er subthema's, maar altijd laat Toonder meer zien dan een verhaaltje.
De wereld van OBB staat naast de prachtige (kleine) tekeningen bekend om het creatieve taalgebruik. Dat is ook in deze verzamelbundel het geval, al vond ik deze verhalen daarin niet speciaal uitblinken.
Tijdloos?
De thema's van het OBB-universum zijn tijdloos, de meeste hoofdpersonen ook. Het is een teken van de kracht van het concept en de creatieve manier waarop het wordt ingevuld. Natuurlijk, technologisch is de wereld veranderd (deze verhalen verschenen voor de komst van rekenmachines, mobiele telefoon en computers), de karakters en hun overwegingen zijn voor lezers in onze tijd volledig herkenbaar en te volgen.
Wat mij opviel, was dat Tom Poes in 1960 nog steeds het irritante kereltje was dat het altijd beter weet, altijd gelijk heeft, altijd op het goede moment de goede opmerkingen maakt en altijd de goede oplossingen heeft. En dat alles humorloos - dat is trouwens ook weer een vorm van humor.
Binnen het grote aanbod van compilaties van de 177 gepubliceerde dagbladstripverhalen beviel deze bundel mij gemiddeld. De drie hier opgenomen verhalen zijn niet de sterkste verhalen uit het aanbod, ze blinken niet uit in creativiteit – er zijn fantastische elementen maar ze zijn niet bijzonder, er is bijpassende thematiek maar die is niet opvallend, er is het bijzondere OBB-taalgebruik maar niet in heel opvallende mate.
Toonder een Tolkien?
In het OBB-universum geeft Toonder zijn verhalen vaak een diepgang die in de betere fantastiek thuishoort. Er is een verhaal dat oppervlakkig gelezen kan worden, daaronder zitten lagen van betekenis.
In 2014 vergeleek een Hebban-artikel Marten Toonder vragenderwijs met Tolkien – zie https://www.hebban.nl/artikelen/de-nederlandse-tolkien-marten-toonder . Natuurlijk is dat veel te veel eer voor het Toonder-product – al was het alleen maar omdat Toonder zijn toevlucht neemt tot karikaturen en clichés en zijn boodschappen verpakt in aparte korte verhaaltjes. Maar toch er aardige parallellen, die het nadenken over zowel Toonder als Tolkien stimuleren. Je zou daarbij kunnen denken aan idealisme-net-onder-het-oppervlak, aan impliciete maatschappijkritiek, aan het vermijden van al te makkelijke goed-fout-schema's en de afkeer van oppervlakkige romantiek in combinatie met de totale afwezigheid van seks.
Ook op Hebban wordt alleen de vraag gesteld en niet de conclusie getrokken: 'al met al zijn er genoeg redenen om Toonder de Nederlandse Tolkien te noemen, maar ook een aantal belangrijke om dat niet te doen.'
We doen het dus niet, maar we nodigen lezers graag uit eens de exercitie te doen en de eigen conclusies te trekken. Het levert in ieder geval een leuk momentje van contemplatie op.
Mijn conclusie
De verhalen uit de Bommelsaga bevalt mij zeer, de verhalen zijn boeiend, humoristisch en tijdloos. De vele spin-offs zijn aan mij veel minder besteed. De verhalen uit deze bundel zijn niet de sterkste waarin OBB figureert, maar ze zijn wel degelijk leuk, origineel, uitstekend te lezen en ondanks de leeftijd van inmiddels ruim zestig jaar nauwelijks gedateerd - dat laatste is een forse prestatie! .
Thema's
De drie verhalen uit 'Mijn eigen eenzame weg' zijn verschenen in Trouw in 1960. De verhalen zijn 'De herenopstand', 'De Hachelbouten' en 'De Bommellegende'.
De verhalen spelen in het OBB-Universum. De 'fantastiek'- thema's in deze bundel zijn de tijdmachine (een hard-sf- thema waarin de tijdparadox leuk wordt uitgewerkt: 'wie schreef er eigenlijk dat briefje?'), een fantasy-queste (beheerst door tekenen en bijgeloof - deze keer geen dwergen, hoewel Toonder die in andere verhalen wel gebruikt).
Zoals altijd bij OBB spelen er maatschappelijke thema's. Soms staan ze centraal in het verhaal, zoals de sociale arrogantie in 'De herenopstand', en de nep-zekerheid van verzekeraars in 'De Hachelbouten', natuurlijk spelen er subthema's, maar altijd laat Toonder meer zien dan een verhaaltje.
De wereld van OBB staat naast de prachtige (kleine) tekeningen bekend om het creatieve taalgebruik. Dat is ook in deze verzamelbundel het geval, al vond ik deze verhalen daarin niet speciaal uitblinken.
Tijdloos?
De thema's van het OBB-universum zijn tijdloos, de meeste hoofdpersonen ook. Het is een teken van de kracht van het concept en de creatieve manier waarop het wordt ingevuld. Natuurlijk, technologisch is de wereld veranderd (deze verhalen verschenen voor de komst van rekenmachines, mobiele telefoon en computers), de karakters en hun overwegingen zijn voor lezers in onze tijd volledig herkenbaar en te volgen.
Wat mij opviel, was dat Tom Poes in 1960 nog steeds het irritante kereltje was dat het altijd beter weet, altijd gelijk heeft, altijd op het goede moment de goede opmerkingen maakt en altijd de goede oplossingen heeft. En dat alles humorloos - dat is trouwens ook weer een vorm van humor.
Binnen het grote aanbod van compilaties van de 177 gepubliceerde dagbladstripverhalen beviel deze bundel mij gemiddeld. De drie hier opgenomen verhalen zijn niet de sterkste verhalen uit het aanbod, ze blinken niet uit in creativiteit – er zijn fantastische elementen maar ze zijn niet bijzonder, er is bijpassende thematiek maar die is niet opvallend, er is het bijzondere OBB-taalgebruik maar niet in heel opvallende mate.
Toonder een Tolkien?
In het OBB-universum geeft Toonder zijn verhalen vaak een diepgang die in de betere fantastiek thuishoort. Er is een verhaal dat oppervlakkig gelezen kan worden, daaronder zitten lagen van betekenis.
In 2014 vergeleek een Hebban-artikel Marten Toonder vragenderwijs met Tolkien – zie https://www.hebban.nl/artikelen/de-nederlandse-tolkien-marten-toonder . Natuurlijk is dat veel te veel eer voor het Toonder-product – al was het alleen maar omdat Toonder zijn toevlucht neemt tot karikaturen en clichés en zijn boodschappen verpakt in aparte korte verhaaltjes. Maar toch er aardige parallellen, die het nadenken over zowel Toonder als Tolkien stimuleren. Je zou daarbij kunnen denken aan idealisme-net-onder-het-oppervlak, aan impliciete maatschappijkritiek, aan het vermijden van al te makkelijke goed-fout-schema's en de afkeer van oppervlakkige romantiek in combinatie met de totale afwezigheid van seks.
Ook op Hebban wordt alleen de vraag gesteld en niet de conclusie getrokken: 'al met al zijn er genoeg redenen om Toonder de Nederlandse Tolkien te noemen, maar ook een aantal belangrijke om dat niet te doen.'
We doen het dus niet, maar we nodigen lezers graag uit eens de exercitie te doen en de eigen conclusies te trekken. Het levert in ieder geval een leuk momentje van contemplatie op.
Mijn conclusie
De verhalen uit de Bommelsaga bevalt mij zeer, de verhalen zijn boeiend, humoristisch en tijdloos. De vele spin-offs zijn aan mij veel minder besteed. De verhalen uit deze bundel zijn niet de sterkste waarin OBB figureert, maar ze zijn wel degelijk leuk, origineel, uitstekend te lezen en ondanks de leeftijd van inmiddels ruim zestig jaar nauwelijks gedateerd - dat laatste is een forse prestatie! .
2
Reageer op deze recensie
