Zeer interessant boek over racisme

Een boek over racisme (namelijk de 'Jim Crow era' in de VS, zeg maar de Amerikaanse versie van apartheid in de periode 1880-1965), geschreven door een witte schrijver. Het is de vraag of dat handig is. Zoals een van de reviews op Goodreads het verwoordt: 'Black writers exist, we don't need white writers to tell us about their experiences'.
Ik ben zelf wit, heb daardoor geen persoonlijke ervaring met racisme, en kan niet beoordelen hoe realistisch het beeld is dat in dit boek wordt geschetst. Veruit de meeste reviews op Goodreads zijn geschreven door witte personen (die zijn over het algemeen positief), maar ik heb vooral de reviews van zwarte mensen op Goodreads gelezen. Opvallend is dat de meeste daarvan ook erg positief zijn over het boek en het beeld en de beleving van racisme realistisch en herkenbaar vinden. Een van deze reviewers had het erover hoe zeldzaam het was dat een witte schrijver over dit onderwerp zo goed kan schrijven, een ander had milde kritiek op het feit dat het niet door een zwarte schrijver was geschreven. Met dit allemaal in gedachten wil ik verdergaan met deze review.

Het boek is, ondanks de titel van het boek, zo aan de oppervlakte geen Lovecraftiaans verhaal. Het gaat vooral over magie. Toch is het te simpel om te zeggen dat Lovecraft alleen wordt misbruikt om lezers te lokken en het Lovecraft-canceling is vanwege diens racisme (zoals sommige Lovecraftfans beweren). Maar als je als lezer wat verder kijkt dan dat, heeft Ruff Lovecraft juist op allerlei manieren gebruikt om zijn punt in het boek te maken. Een paar voorbeelden:

- 'Lovecraft Country' is de term die wordt gebruikt om de streek in de VS aan te duiden waarin Lovecraft de meeste van zijn fictieve plaatsen (zoals Arkham) lokaliseerde, te weten een deel van New England. De historische achtergrond van deze streek komt in het boek vaker naar voren, bijvoorbeeld wanneer de bejaarde Mrs. Vandenhoek het heeft over Sinterklaas en 'Black Pete' ('the darkskinned elf who worked as Sinterklaas' enforcer, spying on and punishing bad children'.) Zwarte Piet wordt in het verhaal vergeleken met Jim Crow, een clowneske persiflage op de zwarte man, waar de racistische Jim Crow-wetten naar werden vernoemd.
- Lovecraft was, zeker in zijn beginperiode als schrijver, enorm xenofobisch en daardoor racistisch, wat vaker terugkomt in zijn verhalen, vooral waar het gaat over veronderstelde degeneratieve evolutie (een theorie waarin in Lovecrafts tijd nogal wat biologen geloofden): door verlies van beschaving zouden mensen weer 'wilde negers' worden. Het verhaal speelt zich af na de tijd van Lovecraft, maar in een maatschappij waarin apartheid in de VS nog wel een feit was. Enkele van de zwarte personages in het boek houden echter van science fiction, strips, horror en weird fiction en zelfs van Lovecraft zelf - iets wat niet veel begrip opwekt bij hun familie en vrienden. Het geeft aan dat het fantastische genre in die tijd voor 99,9% door én voor de witte maatschappij werd geschreven. Dat deze personages het toch lezen heeft daardoor juist ook iets bevrijdends.
- Hoewel het verhaal zelf niet standaard Lovecraftiaans is, zitten er enorm veel verwijzingen in naar zijn verhalen: in hoofdstuktitels en motto's, en in allerlei gebeurtenissen in het boek (zo komen er Necronomicon-achtige werken in voor en zelfs even Shoggoths).
- Maar wat ik nog het belangrijkst vindt: qua thematiek en voor de lezer die wat dieper kijkt, is het boek wel degelijk Lovecraftiaans, of beter gezegd: een reactie daarop. Ruff is niet de eerste schrijver die het Lovecraftiaanse inzet om de zaak om te draaien - het is tegenwoordig bijna een van de hoofdkenmerken van de 'new weird'-stroming: binnen de horrorachtige genres is het de meest 'links-kritische'. Lovecraft schakelt de angst voor het onbekende gelijk aan de angst voor zowel de 'menselijke degeneratie tot neger/wild dier' als voor de hogere en daardoor voor ons onbegrijpelijke en onbevattelijke buitenaardse of -dimensionale beschavingen. Bij Matt Ruff zijn de witte, racistische mensen echter de ware monsters: zij hebben meer macht en misbruiken deze om deze macht te behouden door de zwarte mensen te onderdrukken. Volgens een van de zwarte lezers van het boek is het op het eerste gezicht charismatische personage Braithwhite gebaseerd op de toneelspeler die Jim Crow een gezicht gaf: Thomas D. Rice - een voor het publiek uiterst aimabele persoon die echter de racistische blackface populair heeft gemaakt.
Er zit nog veel meer interessants in het boek, maar dat laat ik verder aan de lezer, anders wordt deze review te lang.

Ik heb het boek geen vijf sterren gegeven. Niet zozeer omdat de schrijver wit is (al kan dat als minpuntje worden gezien), maar omdat de schrijfstijl niet de allermooiste is en de personages net niet goed genoeg zijn uitgewerkt (ze lijken vaak op elkaar). De vorm van het werk heeft zowel kritiek als lof gekregen, en zelf twijfel ik of het werkt: de hoofdstukken zijn min of meer losse verhalen, maar als geheel vormt het een compleet verhaal waarbij alle hoofdstukken ook voor het plot van belang zijn. Ik denk dat het moet verwijzen naar de feuilletonvorm die altijd populair zijn gebleven: eerst als vervolgverhalen in pulpbladen, toen in strips en nu nog in de vorm van series op tv.
Alles bij elkaar is het een boek dat ik iedereen kan aanraden, zowel aan Lovecraft-fans als aan lezers die wat maatschappijkritiek niet schuwen. Eng is het boek niet, wel spannend en interessant.