Waarheid? Dat is een kwestie van perceptie

‘De heilige’, met als intrigerende ondertitel ‘een schelmenroman’, is een boek, zoals de titel/ondertitel reeds suggereren, vol schijnbare tegenstellingen.
De samenbindende factor is de hoofdpersoon zelf. Donatien (ook bekend als: Donatienne/Dieudonné/Papa Dieu/Donatus I) is degene die de lezer meeneemt in zijn levensverhaal. Volgens de schrijver zelf, Martin Michael Driessen, is deze hoofdpersoon een narcistische sociopaat met een bipolaire stoornis.

Het levensverhaal van Donatien wordt verteld in vier separate delen. Uitgangspunt in deze vier delen is de gedachtenwereld van deze Donatien. En die gedachtenwereld is er een van opportunisme. Van schaamteloos liegen en bedriegen. Van manipulatie van anderen. Alles mag zolang Donatien er maar beter van wordt.
Het gedrag van Donatien is in het hele boek constant. Dat wil zeggen dat hij een en dezelfde persoon is die in het hele boek hetzelfde denkt en hetzelfde gedrag vertoond. Het interessante is dat de reacties van de buitenwereld op dat gedrag in de vier bedrijven totaal verschillend zijn. Sommigen zien hem als een bedrieger en moordenaar. Anderen zien in hem een held met compassie voor anderen. Een rechter veroordeelt hem tot de dood (later omgezet in levenslang), en er zijn er die hem heilig verklaren. Een groter verschil in reacties is nauwelijks denkbaar.

Als lezer word je binnengeleid in de gedachtenwereld van de hoofdpersoon. Je kijkt naar de wereld door zijn ogen, met zijn redeneringen. Je ziet hoe hij zijn gedrag goedpraat. Ook dat zijn besef van goed en kwaad, en (quote) daarmee van elk levensbepalend principe (unquote) ontbreekt. Dit is dus het perspectief van een psychopaat. Opvallend is hoe deze gedachtenwereld beschreven wordt. De toon is redelijk afstandelijk, als van een waarnemer, en vrij vlak. Wat er ook gebeurt, positief of negatief, er zijn geen uitschieters. Niet naar boven (enorm enthousiast), noch naar beneden (depressief). Donatien lijkt redelijk onverstoorbaar en gevoelloos.

Fictie en werkelijkheid lijken af en toe door elkaar te lopen. Als lezer word je van realiteit, naar uitstapjes in het hoofd van Donatien gevoerd. Wat er nu wel of niet echt gebeurd is, is niet altijd met zekerheid vast te stellen. Daardoor zitten er redelijk veel open eindjes in het boek. Dit laat veel ruimte over voor de interpretatie van de lezer. Te veel, en leidt onnodig veel af van het werkelijke thema van het boek, waardoor het soms rommelig overkomt. Het is jammer dat Driessen niet wat meer tijd en ruimte neemt om deze open eindjes verder uit te werken.

Het centrale thema van het boek lijkt gevormd te worden door de vraag of goed en fout objectief vast te stellen zijn. En of goed altijd wint en fout daarmee derhalve verliest. Het boek speelt in de jaren rond de Franse revolutie. Maar het thema is vandaag de dag nog steeds super-relevant. Kijk naar de retoriek van figuren als Trump, Poetin en Johnson, die het niet zo nauw lijken te nemen met het concept ‘waarheid’ en daar vooralsnog mee weg lijken te komen. Zouden dat dan ook allemaal sociopaten met een bipolaire stoornis zijn?