De vierde dimensie en meer

Ooit liepen wij in Rotterdam langs een prachtig pand met naast de deur een zilverkleurige bordje met daarop de tekst: ‘IOOF - International Order of Odd Fellows’. Het straalde een geheimzinnige beslotenheid uit. Het maakte mij erg nieuwsgierig.
Eenzelfde gevoel van geheimzinnigheid en nieuwsgierigheid trof mij in het boek ‘Het Carnaval van het Zijn’ van Mathijs van Boxsel. Een dik boek met een pastel-blauwe voorkant, een labyrint-achtige cirkel op de voorkant. Een mooi uitgegeven boek. Het boek bevat zwart-wit tekeningen en prenten met een jaren 20 look and feel. De ondertitel is Handboek ‘Patafysica. Let op het accent voor het woord Patafysica. Dat is om de bewuste patafysica te onderscheiden van de onbewuste vorm. De term is eind 19e eeuw verzonnen in Rennes door een groep studenten. Om hun leraren natuurkunde, wiskunde en filosofie op de hak te nemen door de spot te bedrijven met de exacte wetenschappen die alles proberen te verklaren. De ‘Patafysica is de wetenschap van de denkbeeldige oplossingen voor denkbeeldige problemen. Zo wordt bijvoorbeeld de oppervlakte van God berekend. De ‘Patafysica is de wetenschap die een universum beschrijft dat parallel loopt met de officiële wereld.

Als grondlegger van de ‘Patafysica wordt Alfred Jarrry gezien. Een Franse schrijver die als één van de eerste het begrip ‘Patafysica definieert. Hij was overigens één van de studenten in Rennes. Hij schrijft het boek ‘Roemruchte daden en opvattingen van Doctor Faustroll, patafysicus. Neowetenschappelijke roman’. In dat boek brengt Jarry wetenschap, kunst, esoterie en humor samen in de wetenschap der wetenschappen’: ‘Patafysica. Ook is Jarry de auteur van het toneelstuk Ubu Roi (koning Ubu). Deze Ubu is een officier in dienst van de Poolse koning Wenceslas. “Op aandringen van zijn vrouw vermoordt hij de koning en bestijgt de troon. Hij werpt de adel, de ambtenarij en de boeren in de Ontberingsmachine om hun geld op te kunnen strijken. Zo roeit hij de Polen uit waarover hij regeert. Zijn geweten draagt hij in een koffertje. Overigens is Ubu ‘doctor in de patafysica ‘.” (Pagina 15)

Beide elementen zijn inspiratie voor verschillende kunstvormen als kubisme, futurisme, dadaïsme en surrealisme.

De ‘Patafysica bestaat ook nu nog als beweging. De schrijver van Boxel is Régent du Collège de ‘Pataphysique. Hij weet er veel vanaf zullen we maar zeggen.

Overigens heeft deze beweging niets met de IOOF te maken. Dat is een vrijmetselarij. De sfeer die het bij mij oproept is dezelfde. Ook kwam tijdens het lezen de Cloud Appreciation Society bij mij langs. Iets geheimzinnig, absurd en met een glimlach.

Misschien een wat lange inleiding voor een recensie. Maar zonder deze toelichting hangt die een beetje los in de lucht.

Van Boxsel neemt ons mee op zijn reis door de wereld van de ‘Patafysica. Het is één grote opsomming van mensen, stromingen, gebeurtenissen, boeken, kunst, kunstenaars, tentoonstellingen, termen affiches die allemaal iets te maken hebben met deze beweging.
Die lange opsomming levert een veelkleurig beeld op van deze beweging. En waar zij bij betrokken waren. De aard van het onderwerp heeft iets lichts en humoristisch. Het boek behandelt absurde thema’s. Het opereert op het kruispunt van wetenschap, kunst, geloof, en humor. Het beschrijft een 4e dimensie.

Een paar voorbeelden om iets van de sfeer te proeven: een ontherseningsmachine waarmee in één keer een hoofd leeggeschept kan worden. Er is ook een ontherseningslied geschreven. Een ondoorzichtig aquarium voor verlegen vissen. Een Corpse Car. Die rijdt naar het kerkhof op stoom die gewonnen wordt uit water uit het lichaam van een overledene aan boord. Een Olfactorische vuurtoren die werkt op geur. Een 1 millimeter geweer wat met naalden schiet. Een huislift waarbij het huis zakt en stijgt. En een anémélectroreculpédalicoupeventombrosoparacloucycle, een soort fiets met allerlei verschillende vormen van aandrijving.

Door de beschrijvingen en voorbeelden ga je de essentie van de stroming beter begrijpen en herkennen. Zo moest ik aan het absurde theater van Monthy Python denken. En ja die komen langs in het boek met hun ‘Royal Society for Putting Things on Top of Other Things.’

In het boek komt ook Nederland regelmatig aan de orde. Willem Frederik Hermans bijvoorbeeld. Die had iets met deze beweging. Ook Escher. De schrijver Rudy Kousbroek. En Kees Buddingh. Het tijdschrift Barbarber wordt genoemd (het vernieuwende tijdschrift uit de jaren 50-60 met zijn prachtige vernieuwende gedichten en verhalen).
Ik heb blijkbaar iets onbewusts met deze stroming want het zijn allemaal namen die hoog op mijn favorieten lijst staan. Nooit geweten dat die ook allemaal een gemeenschappelijke link naar de ‘Patafysica hebben. Een leuke ontdekking. Alleen van Kooten en de Bie met hun Simplistisch Verbond lijken te ontbreken.

Het boek spreekt aan. Het is de humor. De lichtheid van het leven. De compleet onzinnige ideeën. Ik heb wel wat met deze stroming. Hoewel de ‘boventoon licht van toon is zit er volgens mij ook een zeer serieuze ‘ondertoon’ in het boek. Het lijkt een zoektocht naar andere dimensies dan die wij kennen. Begeeft zich op gebieden die we wetenschappelijk verre van begrijpen. Meerdere dimensies. Hier en daar schemert het filosofische en occulte door de verhalen heen. Madame Blavatsky, de spirituele leraar van Krishnamurti, komt bijvoorbeeld langs. Zo kan het bespottelijk maken van de strenge natuurwetenschap ook een gids zijn voor diezelfde wetenschap om de de nog te ontdekken aspecten te verkennen. Lang voordat de klassieke wetenschap ze kan verklaren.