Het slachthuis van de geschiedenis

M. Met als ondertitel: Het Uur van de Waarheid van Antonio Scurati is het laatste boek in een serie van 4 die de opkomst, en ondergang, beschrijft van het het Fascisme in het Italië van M - Mussolini. Dit laatste deel kan zelfstandig gelezen worden. Net als de andere delen overigens. Dit is mijn eerste kennismaking met deze reeks, en deze schrijver.

Het is een dik boek. Een kleine 600 bladzijden maar liefst. Grijze voorkant met een rood zwart schild. En tevens een reeds ‘meegedrukte sticker’ met lovende kritieken van NRC en Volkskrant. Het boek kent 4 delen. Voor elk jaar één deel. Beschreven wordt de periode 1940-1943. Elk jaar bestaat uit een aantal korte hoofdstukken. Kort wil zeggen Maximaal 8 bladzijden per hoofdstuk. Elk hoofdstuk geeft het perspectief rond een bepaald personage voor een specifiek stukje geschiedenis. En er zijn nogal wat personages. Meeste zijn Italianen, maar ook Duitsers en Engelsen komen aan het woord. Achterin het boek is de lijst met personages opgenomen. Zodat je een klein beetje overzicht kan behouden wie wie is. Daar kwam ik overigens pas laat achter. Elk hoofdstuk wordt afgesloten door korte fragmenten van andere spelers over dezelfde gebeurtenissen. Dat geeft een rijk beeld. Deze fragmenten kunnen brieven , losse opmerkingen, toespraken of dagboek citaten zijn.

Het boek is fictie. Het volgt de lijn van de geschiedenis door de ogen, of liever pen, van Scurati. Het is zijn interpretatie wat er gebeurd is.

Paar opvallende details. Scurati schrijft de jaartallen in het boek consequent voluit. Dus negentienhonderdvierenveertig, in plaats van 1944. Dat doet hij alleen met jaartallen. 24 mei is gewoon geschreven als 24 mei. Ergens las ik dat de schrijver in het boek allemaal titels van liedjes heeft ‘verstopt’. Gewoon in de tekst. En volgens dat bericht zijn het er best veel. Ik heb ze niet herkend. Geen één.

Het boek leest als een trein. Je wordt vanaf de eerste bladzijden het verhaal ingezogen. En je komt er 600 nog wat pagina’s weer uit. Knap. Het komt door de combinatie van de korte hoofdstukken, en de vele verschillende perspectieven. Dat houdt het levendig en garandeert een behoorlijk tempo in het verhaal.

Het boek neemt je mee naar het begin van de Tweede Wereldoorlog. De Duitse inval in Polen. De hele oorlog wordt echter voornamelijk vanuit Italiaans perspectief beschreven. Mussolini is in 1922 aan de macht gekomen. Dus zat er al een forse tijd toen de oorlog uitbrak.
Mussolini is een politicus, geen veldheer of krijgsman. En het beeld wat Scurati schetst is ontluisterend. Mussolini staat te trappelen om mee te doen met de Duitsers. Hij ziet een enorme kans om het hele Middellandse zeegebied onder Italiaanse controle te brengen. Ook aast hij op de koloniën van Engeland en Frankrijk in Afrika.
De staat van het Italiaanse leger is echter erbarmelijk. Wapens uit de Eerste Wereldoorlog. Tanks en artillerie die inferieur zijn aan het materiaal van bondgenoten en tegenstanders. Een leger met een slechte moraal, geleidt door over het algemeen incompetente mensen, enkele uitzonderingen daargelaten. Keer op keer wil Mussolini ‘meedoen’ en moet gered worden door zijn Duitse bondgenoten. Een gênante vertoning. Bijna geen enkele slag wordt door de Italianen gewonnen. Mussolini stuurt zijn onvoorbereide troepen ook naar Rusland. Een wisse dood tegemoet. Duitsers worden steeds cynischer over de bijdrage van hun vrienden.

Mussolini zelf glijdt ook langzaam weg en raakt de controle volledig kwijt
Hij krijgt lichamelijke klachten die bij elke verloren slag lijken toe te nemen. Mussolini echter houdt tegen beter weten de moed er in. Hij houdt heroïsche toespraken terwijl het nieuws van weer een verloren slag tegelijk binnenkomt.

Wat interessant is, is de dynamiek tussen Hitler en Mussolini wanneer ze samen zijn. Hitler orerend en orakelend. Mussolini stil en luisterend. Wachtend op een kans om zijn case te maken om Duitse troepen naar het Zuiden te sturen in plaats van alles naar Rusland te dirigeren.

Ik kende het Italiaanse perspectief van de Tweede Wereldoorlog niet. Erg interssant om te lezen. Maar ook ontluisterend hoe één man een heel volk en land naar de knoppen kan helpen. Een interessante vraag is ook hoe een volk dat laat gebeuren. Daar komt in dit boek geen helder antwoord op. Wellicht dat je daarvoor de andere delen moet lezen.

Het boek leest als één grote aanklacht tegen oorlog, dictators, fascisme, en machtsmisbruik. Niet alleen te beschouwen als aanklacht maar wellicht ook als waarschuwing voor het huidig wereldbeeld waar anti-democratische politici wereldwijd een bedreiging aan het vormen zijn en je dezelfde concentratie van macht ziet bij een beperkt aantal mensen die uit zijn op conflicten, chaos en instabiliteit. Het zijn grote ego’s. Scurati zelf zegt in zijn voorwoord: ‘Een heel volk in het slachthuis van de geschiedenis. Ons volk.’

De wijze waarop Scurati de gruwelen van de Russische veldtocht beschrijft is indrukwekkend. Je bent even zelf onderdeel van een onvoldoende bewapende groep Italiaanse bergjagers die op de huid gezeten wordt door vastberaden Russen. Ook de beschrijving van een concentratiekamp en executies is gruwelijk realistisch.

Het boek eindigt met het ‘buiten bedrijf stellen’ van Mussolini. Na het onder dwang bijeenroepen van de Grote Raad van het Fascisme waarin men het vertrouwen in hem ter discussie stelt, wordt hij bij koning Emanuelle Vittorio III geroepen die hem mededeelt dat zijn einde is gekomen en dat hij zal waken over zijn veiligheid.
M zelf: ‘Na een heel bestaan vol rumoer is de uitvinder van het fascisme zomaar, zonder geluid te maken, gevallen. Een leven lang heeft hij de geschiedenis toegebruld, de vlakten van Europa bezaaid met doden in de zekerheid dat de geschiedenis de oproep zou beantwoorden, om vervolgens het einde in het nieuws tegen te komen. Overigens schrijft die Engelse dichter het ook: iedereen die een knal verwacht, terwijl de wereld juist eindigt met een kreun.’

Inmiddels is Scurati in een discussie met Georgia Meloni, de rechts populistische premier van Italië, geraakt en werd een interview met hem op staatstelevisie RAI op het laatste moment uit het programma gehaald. De geschiedenis kan zich zomaar herhalen.