Echo uit het verleden

Tot voor kort had ik nog nooit van Sebastian Haffner gehoord. Sebastian Haffner een pseudoniem opgebouwd uit liefde voor klassieke muziek (Sebastian als voornaam van Bach en Haffner de opera van Mozart). Recent las ik het boek Wisselwachter van Geert Mak. Daar werd deze Haffner genoemd met zijn boek The Meaning of Hitler. Het verscheen in 1979. Dat was een erg goed boek (recensie beschikbaar op Hebban).

Deze Jeckyll and Hide is veel eerder geschreven. Nog voordat de Tweede Wereldoorlog in al zijn omvang uitgebroken was. Het verscheen in 1939. In het Engels. Haffner was gevlucht naar Engeland. Dit boek was, naar verluidt, bedoeld als een interpretatie van Duitsland wat moest leiden tot meer begrip. Een uitleg van de positie van de Nazi’s, het wezen van Duitsland,het karakter van ‘se Duitsers ‘ en een uitleg hoe de Nazi’s aan de macht konden komen.

Haffner neemt ons in 6 hoofdstukken mee in zijn beeld van Nazi Duitsland. De opbouw is van het centrum van de macht naar buiten toe. Er komt langs: Hitler, de Nazi leiders, de loyale Duitsers, de niet loyale Duitsers, oppositie, degene die geëmigreerd zijn, en de mogelijkheden.

Dit is een interessant boek. In vergelijking met zijn latere boek over Hitler is dit boek minder evenwichtig, meer emotioneel en bevat veel statements zonder veel doordacht bewijs. Het lijkt in haast geschreven. Het lijkt iets te willen bewijzen of te vertellen, meer dan dat het iets wil verklaren. En toch voelen de redeneringen aan als kloppend.
Het voelt als een inleiding, een voorloper, een prequel. Een ruwe vorm van wat in zijn latere boeken nog komen moet.

Redelijk schokkend zijn de overeenkomsten op elementen met de tijd van nu. Trump in Amerika. Wilders in Nederland. Le Pen in Frankrijk. Orban in Hongarije. Meloni in Italië. Poetin in Rusland. Farage in het UK. En ga zo maar even door. De retoriek. Het geroeptoeter. De oproepen tot polarisatie. De focus op één thema. Een zig-zag beleid, uitgevoerd door opportunistische amateurs. Een minderheid die zich presenteert als meerderheid en als ‘de wil van het volk’. Daar komt ook de titel ‘Jeckyll & Hide’ vandaan; regeringen en leiders die zich op meerdere manieren presenteren, niet consistent zijn, maar opportunistisch en vaak tegenstrijdig. De vraag is wat we nu precies leren van de geschiedenis. In die zin levert dit boek stof tot nadenken.

Het is geen heel goed boek. Zeker niet in vergelijking met zijn latere boek ‘Kanttekeningen bij Hitler.’ Er wordt best veel geponeerd zonder een uitgebreide analyse. Het is echter wel een heel interessant boek als je het plaatst in zijn tijd en context. Net voor de Tweede Wereldoorlog. Haffner die zich grote zorgen maakt en dit boek schrijft als een bijdrage aan het begrijpen wat er gebeurt. Dat kan verklaren waarom het boek als ‘gehaast’ voelt. Een poging ook om handvatten te bieden om het tij te keren. Dat is niet gelukt. Want net na het verschijnen van dit boek breekt de oorlog uit.
En als gezegd; het is ook interessant om na te denken met deze echo uit het verleden over mogelijke parallellen met het nu.