Meer dan 6,7 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

After me the deluge - Na mij de zondvloed

EdwinCG 28 augustus 2025
In het boek van Geert Mak, Wisselwachter, kom ik de naam van Sebastian Haffner tegen. De naam blijkt een pseudoniem te zijn van Raimund Pretzel. Haffner is een symfonie van Mozart en Sebastian is terug te voeren op Bach. ‘The meaning of Hitler’ verscheen in 1979, in het Engels. Het is een pocket editie. De naam Hitler en een afbeelding prominent op voorkant. Dat maakt lezen in openbare gelegenheden toch wat ongemakkelijk (ik las het onder andere in de trein op een vakantie in Wales). Haffner leeft niet meer, maar zijn werk wel.

Het boek kent 7 hoofdstukken die alle aspecten van het leven van Hitler de revue laten passeren. Het Engels is gedetailleerd en compact qua informatie. Snel lezen of stukjes overslaan gaat dan ook niet.

Maar wat er staat is wel heel speciaal. Deze kleine pocket heeft mij meer inzicht gebracht over Hitler dan de boeken die ik tot nu toe heb gelezen. Ook als biografie springt dit er echt uit. Waar iemand als Isaacson, één van mijn favoriete schrijvers, vaak vele honderden pagina’s nodig heeft om de essentie van iets of iemand te raken doet Haffner dit in precies 165 bladzijden.

Hitler wordt beschreven als iemand met veel haast. De doelen die hij zichzelf had gesteld moesten, wat hem betreft, nog tijdens zijn leven worden gerealiseerd. Die doelen waren ambitieus maar verre van vaag. Volgens velen deed Hitler maar wat, maar volgens Haffner klopt dat niet. Hij was in die tijd eigenlijk de enige met iets van een plan, wat in die van besluiteloosheid redelijk uniek was. Ze maakten reeds deel uit van Mein Kampf. Meestal wordt dit werk geclassificeerd als onsamenhangend en vaag. Maar volgens Haffner staat daar gewoon zijn plan te lezen wat hij ten uitvoer heeft gebracht. Dat plan kende de volgende punten:
Eén. Nooit meer een politieke revolutie zoals in 1918 (dat was de val van het Duitse keizerrijk en de introductie van de Weimar republiek).
Twee. Om die revolutie te voorkomen zorgdragen dat je nooit meer in een situatie komt die tot die revolutie heeft geleid. Hetgeen betekent:
Drie. Het afmaken van de oorlog die tot deze situatie heeft geleid.
Vier. Om die oorlog te herstarten zorgdragen dat er geen revolutionaire krachten meer zijn.
Vijf. Afschaffen van alle linkse partijen. En, why not, alle partijen.
Zes. Mensen van de voormalige left wing parties onderbrengen bij het Nationaal Socialisme.
Zeven. Uitbannen van het Marxisme als politieke stroming. Hetgeen betekent:
Acht. Volledige vernietiging van alle Marxistische politici en intellectuelen.
Negen. Omdat daar ook veel Joden tussen zitten; het uitroeien van alle Joden.

Hij nam geen genoegen met half werk. Alles moest bereikt worden in zijn leven. Mede daarom heeft hij zich niet of nauwelijks beziggehouden met het opbouwen van iets als een staatsstructuur of opvolging van zijn eigen rol. Continuïteit van zijn ‘dynastie’ was niet zijn doel. Hij werd zelf de staat en rende achter zijn doelen aan. ‘After me the deluge’ (na mij de zondvloed) was het credo.

Haffner geeft op veel gebieden een verrassend intelligente en genuanceerde kijk op zaken. Wat hem betreft is dat nodig om bespreekbaar te maken wat er nu echt fout is gegaan rond de opkomst, en ondergang, van Hitler. Als alles rond deze periode in de geschiedenis als ‘fout’ wordt bestempeld, was zijn vrees, leren we niets en is herhaling niet uitgesloten.
Hij beschrijft bijvoorbeeld wat het verband van Hitler als Oostenrijker met Duitsland was. Duitsland maakte ooit volledig deel uit van het grote Habsburgse rijk. Duitstaligen vormden de belangrijkste meerderheid uit van dit grote rijk. In 1855 scheidde Duitsland zich af van dat Habsburgse rijk, dat verder ging als de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie. Duitstaligen vormden in deze Dubbelmonarchie plots een minderheid en waren slechts één van de belanghebbenden. Hitler was één van die Duitstaligen. En één van zijn doelen was om alle Duitstaligen weer in één natie te verenigen en weer een meerderheidspositie in Europa te geven.

Ook nieuw voor mij is dat Hitler meestal wordt meestal weggezet als extreem rechts. Maar zijn ideeën lagen echter veel dichter tegen het socialisme aan. Bijvoorbeeld het gegeven dat hij de Duitsers min of meer verplicht organiseerde in allerlei groepsverbanden op veel sociale gebieden onder andere op het gebied van sport en cultuur. Iets wat je ook vaak in socialistische landen ziet.

Een ander voorbeeld is dat Hitler in Europa in eerste instantie best veel sympathie had voor zijn idee om een sterk verenigd Europa te creëren als tegenwicht voor de groeiende wereldmacht van Amerika en Rusland. Dat leiderschap van Duitsland liep echter volledig spaak doordat Hitler ook als doel had om alle Joden uit te roeien. Die initiële sympathie voor een verenigd Europa onder Duits leiderschap is op vakkundige wijze uit de geschiedenis verdwenen. Daarmee samenhangend; ook het feit dat de eerste gebiedsuitbreidingen van Duitsland door ‘slap beleid’ van de omringende landen mogelijk werd, krijgt meer kleur. Duitsland was na WOI behoorlijk gestraft. Het had veel van zijn gebieden ingeleverd en was gedwongen tot torenhoge herstelbetalingen. Volgens Haffner vonden vele landen, met uitzondering van Frankrijk, dat men daarin veel te ver was gegaan. Een oude oorlogswet die zegt dat een verslagen tegenstander de mogelijkheden moet hebben zich weer te rehabiliteren, te ontwikkelen, omdat dat anders een bron van nieuwe conflicten zal worden, was geschonden. Dat kan verklaren, zegt Haffner, waarom de eerste veroveringen van Hitler, overigens allemaal zonder bloedvergieten, niet door sancties werd gevolgd. Het werd gezien als een correctie op het verdrag van Versailles. En paste in het beleid van met name Engeland om te komen tot meer passende verhoudingen. De eerste gebiedsuitbreidingen van Hitler betroffen bijna zonder uitzondering gebieden die vroeger onderdeel waren van Duitsland. Het ging ‘fout’ met de inval in Polen. Daarmee werd een grens overschreden en het leverde Hitler gelijk een formele oorlogsverklaring van Engeland en Frankrijk op. Overigens was het nooit de intentie geweest van Hitler om na hereniging van oorspronkelijk Duits grondgebied te stoppen. Maar stel dat hij zich daartoe wel had beperkt, dan hadden we misschien geen WOII gehad.

Kortom Haffner heeft mij een aantal interessante inzichten gebracht. Het boekje is juist door de nuance een toevoeging. Het beeld van Hitler zelf wordt daarmee ook scherper. Eigenlijk in basis een bijzonder middelmatige man. Omdat hij iets van een plan had in tijden van onzekerheid en een retorisch talent komt hij aan de macht. Het beeld daarna is dat hij niet in staat is om zijn eigen plan bij te stellen op basis van realiteit, maar eigenlijk redelijk dogmatisch zijn zelf gestelde doelen blijft najagen. En daarmee de wereld in een vernietigende oorlog stort en uiteindelijk echt geen enkele van zijn doelen behaald.

Een aantal vragen blijven echter nog steeds open. Zo is er de vraag wat nu precies de oorsprong is geweest van de extreme haat van Hitler tegen Joden. Dat blijft vaag.
Ook een onbeantwoorde vraag, maar dat was ook niet helemaal het onderwerp van dit boek, is waarom Hitler ongeveer in zijn eentje de positie van almachtige dictator heeft kunnen opbouwen. Het schijnt dat Haffner daar een ander boek over heeft geschreven.

Reageer op deze recensie

Meer recensies van EdwinCG