Grenzen aan de nieuwsgierigheid

Wij wonen in Leiden. De stad waar ook het Siebold huis museum is gevestigd. Een museum waar we regelmatig even langs gaan. Het bevat de verzameling van Franz von Siebold die als arts/onderzoeker in de 19e eeuw een tijdje op het eiland Desjima heeft gewoond. Japan was in die tijd een voor buitenlanders gesloten land. Uitzondering werd gevormd door Nederland en China die in de baai van Nagasaki een handelspost mochten hebben. Desjima was een eiland van een paar voetbalvelden groot. Twee keer per jaar kwam er een Nederlands schip langs met handelswaar. Men mocht als Nederlanders in principe het eiland niet verlaten. Von Siebold is arts en wordt een grote bekendheid in Japan. Vanwege het feit dat hij een aantal baanbrekende operaties uitvoert. Hij gaat een relatie aan met één van de Japanse gezelschapsdames, Sonogi, en krijgt met haar een dochter: Oine. Eenmaal per twee jaar mocht (of moest) de Nederlandse delegatie op audiëntie bij de Shogun in Edo. Een reis van vele weken. Von Siebold makt deze reis ook mee. Hij legt op Desjima een Japanse verzameling aan. Die stuurt hij op regelmatige basis naar Nederland. Hij verzamelt onder andere ook kaarten. Dat is verboden in Japan. Hij wordt betrapt met deze verboden kaarten in zijn bezit. Zijn Japanse vrienden worden zwaar gestraft. Von Siebold zelf wordt verbannen. Hij moet afscheid nemen van zijn vrouw, kind en geliefde Japan. Terug in Nederland koopt hij een huis op het Rapenburg in Leiden. Dat wordt, en is nog steeds, de basis van het huidige museum.

In het Siebold museum wordt een film vertoond van dit verhaal. Een dramatisch verhaal. In die film wordt bovenstaand verhaal verteld. In de film komt een prachtige zin voor: ‘want voor nieuwsgierige geesten zijn er geen grenzen.’ Als metafoor voor zijn drang naar ontdekken en avontuur. Na lezen van het boek kan je echter oprecht de vraag stellen of von Siebold in zijn dadendrang niet heel veel grenzen heeft overschreden.

Dus wanneer bekend wordt dat Annejet van der Zijl een boek in voorbereiding heeft over deze Von Siebold, wordt daar reikhalzend naar uitgekeken. En in September 2025 is het dan zo ver.

En dan over het boek zelf. Een mooie gebonden uitgave. Met een prachtige voorkant. Japanse tekens op de omslag. Het boek bevat veel originele prenten en foto’s, die het verhaal mooi ondersteunen. Hier is met zorg en aandacht naar gekeken.

Van der Zijl is een goede verteller. Dat is reeds bekend van haar andere boeken. Ook iemand die serieus bronnen onderzoek doet. Het boek bevat een uitgebreid noten apparaat.

Het verhaal is echt een heel mooie aanvulling op het officiële verhaal zoals hierboven aangegeven. Je leert Franz von Siebold goed kennen. Wat bijzonder is dat je von Siebold van een geheel andere kant leert kennen dan zoals in het museum in Leiden wordt gepresenteerd. Het voegt als zodanig dus ook echt iets toe aan het verhaal zoals ik dat ken. Dat begint bij de jeugd van von Siebold. Die wordt in 1796 geboren als zoon van bevoorrechte ouders. Zijn vader is een bekend arts in Duitsland. Wanneer hij 2 jaar oud is overlijdt zijn vader. Ook sterven zijn broer en zus en de kleine Franz von Siebold blijft achter met zijn moeder. En zij raken als familie aan lager wal. En de kleine Franz is de reddingsboei voor de moeder en wordt al heel jong door zijn moeder in de reddende rol gezet en zal dat voor de rest van haar leven blijven doen. Het feit dat hij in zijn jeugd zoveel verloren heeft en eigenlijk met niets via Nederland in Desjima terechtkomt is nieuw voor mij.

Ook nieuw is het feit dat in Japan zijn uiteindelijke vrouw Sonogi in eerste instantie helemaal niets met Franz te maken wilde hebben. In het Siebold huis lijkt er sprake van liefde op het eerste gezicht en een liefde voor het leven. Dat was in werkelijkheid niet het geval.

Van der Zijl beschrijft Franz als een egoïstische, redelijk hoekige man. Hij wil graag ‘bekend’ worden als de grootste Japan-kenner ter wereld. Wellicht is deze dadendrang ter compensatie voor wat hij in zijn jeugd heeft meegemaakt en hij neemt daarbij grote risico’s. Zo verzamelt hij landkaarten die hij Japan uit wil smokkelen. Iets wat ten strengste verboden is in Japan. Hij wordt betrapt. Een aantal van zijn Japanse vrienden komen daardoor in de gevangenis. Sommigen plegen zelfmoord en zelf wordt von Siebold verbannen.

Daarna zien we een von Siebold die zich te pas en ten onpas bemoeid met van alles en nog wat daar waar het gaat om Japan. Hij loopt de deur plat bij de Nederlandse regering om weer naar Japan uitgezonden te worden. Komt met ideeën om de banden met Japan aan te halen. Doet dat niet alleen in Nederland, maar ook in Engeland en Rusland. Hij is nogal een drammer. En verliest uiteindelijk de goodwill als persoon. In Nederland hoort hij dat zijn Japanse vrouw Sonogi opnieuw getrouwd is met een Japanner. Daarna verbreekt hij abrupt de contacten met Sonogi en Oine. Zelf trouwt hij opnieuw met Helene von Cagern en krijgt vijf kinderen.

Toch komt hij uiteindelijk weer in Japan terecht samen met één van zijn zonen. En ontmoet daar opnieuw zijn toenmalige vrouw en dochter. De contacten met Helene in Nederland worden op een laag pitje gezet. En ook in Japan maakt hij zich echt onmogelijk. Zijn dochter Oine verbreekt uiteindelijk alle contacten met hem. Uiteindelijk overlijdt von Siebold in 1866 in Würzburg.

In de laatste hoofdstukken van het boek vertelt van der Zijl over de impact van von Siebold in de wereld. En die is groot.

Een mooi boek wat een heel compleet beeld geeft van von Siebold, maar ook van de tijd waarin hij leefde. En dat is geen beeld van rozengeur en maneschijn. Dat geeft ook helemaal niets overigens. Het is een echt een verdieping en verrijking op datgene wat er in het Siebold museum wordt verteld. Von Siebold bleek een moeilijke, egoïstische man met een minderwaardigheidsgevoel wat wellicht voortkomt uit zijn moeilijke jeugd. Het boek oordeelt niet. En ik zal dat dan ook niet doen.

Kortom: een erg mooi boek van de rasverteller Annejet van der Zijl!