Gewassen Vlees

Als je een mooi boek aan het lezen bent en je gaat er helemaal in op, dan woon je er als het ware in. Je zit wel in je stoel, maar je bent in het boek. Je ziet, ruikt, hoort en voelt wat je leest. Ook als je het boek noodgedwongen moet neerleggen dan blijft het verhaal in je hoofd, in heel je lijf. Het laat je niet los.

Vier weken woonde ik in Gewassen Vlees (verschenen in 1994) van Thomas Roosenboom. Alles van deze schrijver had ik gelezen, vaak verslonden zelfs, behalve deze 730 bladzijden dikke pil. Voor een literatuurcursus over De Verlichting stond het op de leeslijst. Het is gesitueerd in die tijd; medio achttiende eeuw. Rap schafte ik het boek aan.

Briljant beschreven totale zinsverbijstering is Gewassen Vlees. Vanuit het perspectief van de geesteszieke Friese burgemeesterszoon Willem Augustijn van Donck, behept met waandenkbeelden, word je een wereld ingezogen van achterdocht, minachting, ijdelheid, kleinzerigheid, gemeenheid, laagheid, hebzucht, onmacht, blasfemie, vunzige seks (waar markies De Sade rode oortjes van zou hebben gekregen), zelfdestructie, verderf en geweld. Kortom totale ontluistering.

Soms kokhalzend en walgend heb ik dit boek uitgelezen. Waarom verhuis je niet naar een ander boek? vroeg ik me meermaals af. Maar ontsnappen was niet mogelijk. Roosenboom had deze lezer bij de kladden en liet hem niet los. Prachtige beschrijvingen van natuur, mensen, kleding, gebouwen en gebeurtenissen. Ook actie, het laatste gedeelte van het boek is zelfs ongemeen spannend. Door de verhaallijn heen worden broksgewijs stukjes achttiende eeuwse geschiedenis verteld, wat het verhaal in de context van zijn tijd plaatst. Ook het gebruik van toen gangbare woorden en soms een bewust omslachtig trekschuittempo van vertellen helpen daaraan mee. En wat een metaforen, zo wordt de consumptie van een relatie vergeleken met de beursgang en de liefde die Willem Augustijn van zijn vader kreeg vergeleek hij met gewassen vlees, wat uitgekookt vlees is met totaal geen voedingswaarde. Het verhaal is eigenlijk te bizar voor woorden. Niet te filmen. De hoofdpersoon maakt zoveel kapot, incluis zichzelf en als hij het goede doet, pakt het altijd fout uit. Schuldgevoel over zijn doen en bewust niet doen verdrijft hij door zich veelvuldig met klisma’s te ontlasten, purgeren noemde men dat toen. Hij ziet het als zich zelf zuiveren van zijn zonden. Het levert hem echter alleen maar aambeien en jeuk op. Alle personen in het boek hebben iets eigenaardigs en doen buitengewoon ongewoon en de situaties waar ze in verzeilen zijn ronduit absurdistisch.

Over al de boeken van Roosenboom hangt een doem, het loopt zelden goed af met de hoofdpersonen. In Gewassen Vlees voel je die doem al in de eerste hoofdstukken en in de loop van het boek zwelt die doem in alle absurde bizarheid angstaanjagend aan. Ik kwam compleet uitgewoond uit het boek, maar toch had ik dit briljant absurdistisch meeslepend literair schouwspel niet willen missen. Een Jeroen Bosch geschilderd in letters.