Nog steeds actueel, toegankelijk en boeiend

Populair-wetenschappelijk… Meestal stap ik daar met een ruime boog omheen. Maar tot mijn verbazing las ik in het nawoord dat ‘The naked ape’ (nu in het Nederlands opnieuw uitgegeven onder de titel ‘De kale aap’) ook onder dit kopje valt. Ik heb het met plezier gelezen, na jaren denken ‘Dat is een boek dat ik nog zou moeten lezen’. Het veelvuldig gebruik van de wij-vorm betrekt de lezer bij het onderzoek – het bestuderen van de kale aap.
Intussen heeft recenter onderzoek hem deels ingehaald, maar dit boek is nog steeds actueel. Hoewel sommige van zijn denkbeelden botsen met die van andere wetenschappers, is hij wél degene die de knuppel in het hoenderhok heeft gegooid, een knuppel die daar al lang lag te wachten. De knuppel van de verhouding tussen mens en dier. Morris schrijft in zijn inleiding dat Homo sapiens met al zijn verworvenheden gewoon een kale aap is gebleven. Een denkbeeld dat destijds revolutionair was.
Het verbaast niet dat gelovigen Morris hierop aanvallen, op het aanvaarden dat de mens een dier is en deze als zodanig te beschrijven. Morris echter beschrijft activiteiten en gedragingen, hij laat zich niet uit over het wel of niet bestaan van een god, of over de moraal van de gelovigen.
Inderdaad zijn sommige beweringen intussen verouderd, zoals het beschouwen van homoseksualiteit als een vorm van fetisjisme. Voor mij diskwalificeert dit niet het hele boek. De geïnteresseerde lezer zal beslist de lijn kunnen volgen zonder zich te verliezen in een verouderd denkbeeld af en toe.
Heel mooi vond ik de uitleg van de functie van de glimlach. De baby-harige-aap klampt zich aan haar/zijn moeder vast om bescherming te zoeken. Bij de kale aap ís er niets om je aan vast te klampen. De glimlach heeft deze functie overgenomen. Het kale aapje 'vangt' haar / zijn moeder met een glimlach.
Verdrietiger is zijn relaas over het doden van soortgenoten. Agressie binnen een soort is ‘op biologisch niveau gericht op onderwerping van de vijand, niet op zijn dood’. De mens heeft zijn uitrusting echter meer en meer geperfectioneerd, waardoor geweld mogelijk is op grote afstand van de ‘vijand’, met raketten en dergelijke. Morris: ‘Maar wanneer de aanval over zo’n grote afstand plaatsvindt dat de verzoenende signalen van de verliezers niet door de winnaars kunnen worden waargenomen, duurt het geweld voort.’
Het grote succes van religies verklaart Morris uit de fundamentele biologische neiging ons ondergeschikt te maken aan een almachtig, dominant lid van de groep. De silverback gorilla verandert in een god. Of een idool. De wetenschap. Kunst.
Ik ben blij dat ik dit boek gelezen heb. Zeker het geld en de tijd waard om te lezen. Het boek is nog steeds actueel, en toegankelijk en boeiend.