Vele soorten mist

Er wordt beweerd dat de Inuit vele woorden voor ‘sneeuw’ hebben, misschien wel honderd. Volgens andere berichten is dat laatste sterk overdreven, en zijn het er veel minder. Maar het ligt op zich best voor de hand dat je verschillende vormen van sneeuw gaat zien, als je er dagelijks in vertoeft. En dan zijn verschillende woorden wel praktisch.

Zo is het ook niet vreemd om te bedenken dat de bewoners van de meest noordelijke eilanden van Schotland een hoop woorden hebben om ‘mist’ mee te beschrijven. In het Norn, een taal die tot het midden van de 19e eeuw in die streken werd gesproken, hadden ze er op zijn minst 14 woorden voor. Waar wij niet veel verder komen dan mist en nevel, kenden ze daar de ‘blura’: een dikke blauwige mist aan de kust bij kalm weer; of de ‘rag’: een dikke klamme mist. En zo waren er nog vele andere termen die ieder een bepaalde soort mist beschrijven.

Ik haal deze informatie uit het woordenlijstje dat in Helder, het nieuwste boek van Carys Davies, is opgenomen. Er zijn veel beschrijvingen van weersomstandigheden opgenomen, en alleen al aan de hand van dit lijstje zie je de omgeving waar de roman zich afspeelt, ‘helder’ voor je en voel je de kou in je botten kruipen. Het grootste deel van de tijd is het (min of meer) mistig en vochtig. Alleen aan het eind van het boek trekt de mist op en is het even ‘helder’.

Helder is de derde roman van de Britse schrijfster Davies, in een mooie vertaling van Nicolette Hoekmeijer. Davies debuteerde met West, een verhaal dat is gesitueerd in de 19e eeuw in de VS. Daarna volgde Het missiehuis, een roman die zich afspeelt in een bergdorp in India. In haar derde boek zoekt Davies het dichter bij huis: een (fictief) Schots eilandje, ergens tussen de Shetlandeilanden en Noorwegen.

Het verhaal dat wordt verteld in Helder, speelt zich af in 1843. Dat was het jaar van de Great Disruption, de grote scheuring binnen de Church of Scotland, waarbij een derde van de predikanten zich afscheidde, met de bedoeling om een nieuwe Free Church op te zetten.

Het is ook de tijd van de Clearances, de ontruimingen in Schotland en de Schotse eilanden, waarbij arme plattelandsbewoners door landeigenaren met geweld tot onteigening werden gedwongen om ruimte te maken voor gewassen, vee en schapen.

Eén van de predikanten die zich heeft afgescheiden, is John Ferguson. Hij ziet zich voor de taak gesteld om een nieuwe kerk op te bouwen. Daarvoor is natuurlijk veel geld nodig, maar dat heeft John niet. Via zijn zwager weet hij een opdracht van de machtige landeigenaar Lowrie in de wacht te slepen: hij moet de laatste bewoner van een klein Schots eilandje gaan vertellen dat hij het eiland moet verlaten. Geen taak waar John naar uitkijkt, maar hij kan er een mooi bedrag mee verdienen.

John laat zijn vrouw Mary, met wie hij kort daarvoor is getrouwd, voor een maand achter en reist af naar het eiland. Hij maakt daar kennis met Ivar, de enig overgebleven bewoner. Gaandeweg ontwikkelt zich een bijzondere relatie tussen de twee mannen. Taal speelt in deze relatie een belangrijke rol. Met behulp van Ivar, die nauwelijks Engels spreekt, leert John in de loop van de weken steeds meer begrippen uit het Norn. Naarmate de mannen beter met elkaar kunnen communiceren, verdiept hun relatie zich.

Intussen is Mary, die al enige tijd niets van John heeft gehoord, hem achterna gereisd. Het verhaal eindigt met haar aankomst op het eiland, en met de ingrijpende beslissing die Mary neemt.

‘Je wist nooit van tevoren of een beslissing de juiste was. In een lastige situatie kon je alleen proberen je een voorstelling te maken van de toekomst en op grond daarvan een knoop doorhakken, en als je je geen voorstelling kon maken van de toekomst, tja, dan moest je evengoed een knoop doorhakken.’

Het verhaal lijkt hiermee wat abrupt te eindigen, maar misschien was dat ook wel precies de bedoeling. Er moest een knoop doorgehakt worden, en daarna zien we wel verder. De lezer is niet de enige die met vragen achterblijft.

Het is Davies gelukt om in korte hoofdstukken, zonder overbodige woorden, een mooi beeld neer te zetten van de bijzondere omgeving en de natuur(elementen), maar ook van de relatie tussen de drie hoofdpersonen in het boek en de ontwikkelingen daarin.

Davies is met Helder op de longlist voor de Europese Literatuurprijs 2025 beland. Wat mij betreft is ze een goede kandidaat voor de shortlist!