Afzien

Lezen doe je doorgaans ter ontspanning. Daarom is het zinnetje: 'het leest lekker weg' vaak een compliment. De afgelopen week las ik De Stad der Blinden van Jose Saramago. Dit boek las helemaal niet lekker weg. Het was afzien tot het eind.

Het was mijn eerste van Saramago. In 1998 werd aan hem de Nobelprijs toegekend voor zijn oeuvre, dus ik was benieuwd.

De Stad der Blinden is een dystopische psychologische roman, waarin de schrijver een niet zo florissante visie op de mensheid toont. In sneltreinvaart worden de bewoners van een niet met naam genoemde stad, zonder aanwijsbare oorzaak, blind. De maatschappij vervalt in chaos, wreedheid en smerigheid. Mensen die besmet zijn met de mysterieuze blindheid worden onder nog minder dan beestachtige omstandigheden in quarantaine geplaatst. Compassie is er bijna niet meer, en wordt meestal getoond door de enige hoofdpersoon die nog kan zien.

De stijl van Saramago is merkwaardig. Hij gebruikt bijna geen punten en leestekens, zinnen lopen in elkaar over waardoor je intensiever je aandacht erbij moet houden. Verder wordt geen van de personages bij naam genoemd en zien we weinig van hun innerlijke gevoelsleven. Dit werkt afstand in de hand en daardoor raakte het mij niet echt, al die narigheid.

Ik lees veel lovende recensies van De Stad der Blinden. Daar ben ik het niet mee eens. Saramago heeft de Nobelprijs gewonnen dus dan is het misschien lastig om kritisch te zijn. Ik vind de visie op de mensheid van Saramago erg negatief en dat wij ons meteen als varkens gaan gedragen als we blind worden, vind ik niet geloofwaardig. De parallel met het Corona-gedoe is snel getrokken. In China zie je misschien in milde vorm wat Saramago beschrijft in De Stad der Blinden, maar zo inhumaan en beestachtig zal het niet zijn, toch? Hoewel, we krijgen natuurlijk niet alles te zien van wat er in China gebeurt. Uiteindelijk denk ik dat in tijden van rampspoed de factoren compassie en menselijkheid nooit zullen verdwijnen.

Ik heb ook pas De meeste mensen deugen van Rutger Bregman gelezen. Er is geen groter contrast met De Stad der Blinden denkbaar. Wie heeft er nu gelijk? Dankzij Bregman ben ik in ieder geval iets kritischer geworden, en prijs niet automatisch Saramago de hemel in met zijn zogenaamd realistische visie op de mensheid.

Al met al is De Stad der Blinden een deprimerend boek. Het is zeker niet slecht geschreven en soms zitten er rake zinnen tussen. Het zal best zo zijn dat in zekere zin de moderne mens blind is. Maar de zwartgallige kijk van Saramago op de mensheid deel ik niet. En o ja, het einde begrijp ik niet helemaal. Net of Saramago het even niet meer wist.