hyperrealisme

Ooit nam ik me voor: ik lees geen boeken meer die langer zijn dan 500 pagina’s. Dat moet namelijk meer dan genoeg zijn om een goed verhaal neer te kunnen zetten. En anders heeft de redacteur zijn werk niet goed gedaan. In de praktijk loop ik wel eens tegen uitzonderingen op en dit is er zo eentje. Nu moet ik toegeven: in eerste instantie is 1Q84 uitgegeven als trilogie in drie afzonderlijke delen en dan voldoet het weer aan mijn stelregel. Nu de boeken zijn samengevoegd heb ik bijna drie weken lang ruim 1300 pagina’s omhoog moeten houden ... het was de moeite waard. Meer dan dat!

Het leuke aan het lezen van Murakami is dat zijn boeken nergens starten, nergens naar toe gaan en nergens eindigen maar de reis ‘down the rabbit hole’ is zeer opwindend en extreem wonderbaarlijk. Murakami daagt de lezer op die manier uit om zelf na te denken en verschillende conclusies te overwegen. Lees dit boek dus niet met een einddoel (plot) voor ogen, maar kruip in het verhaal en onderga het.

Vooruit, toch nog even – heel kort – iets over het plot. Het is 1984 en de hoofdrolspelers zijn Tengo, wiskundeleraar met de wens om schrijver te worden en Aomame, sportinstructrice maar ook huurmoordenaar: in opdracht vermoord ze ‘foute’ mannen. Hoewel Tengo en Aomame in het verleden slechts twee jaar bij elkaar in de klas hebben gezeten, hebben beide hun hele leven al het gevoel dat ze bij elkaar horen. Het heeft wat van de Griekse mythe waarin er in den beginne niet alleen een man een vrouw bestonden, maar er drie types waren: man/man man/vrouw en vrouw/vrouw. Omdat ze zich misdroegen werd Zeus kwaad en met een zwaard sneed hij ze allemaal doormidden. Vanaf die dag bestaan alleen nog de man en de vrouw, met als vervelende bijkomstigheid dat iedere mens doorlopend op zoek is naar zijn ‘missing half’. We volgen Tengo en Aomame in afwisselende hoofdstukken en over een periode van ruim een half jaar in hun zoektocht naar elkaar. Daarbij komen ze terecht in een parallelle wereld met twee manen aan de hemel. Aomame bereikt die wereld via het afdalen van een ladder en dat is natuurlijk de rechtstreekse verwijzing naar Alice in Wonderland. Het boek zit vol met verwijzingen naar dat soort klassiekers. Kijk alleen maar naar de titel: 1Q84. Uit te spreken als qutienvierentachtig … q van questionmark, maar in het japans werkt ie nog beter: de uitspraak van de Q (kyu) is hetzelfde als het getal 9. Een verwijzing naar 1984 van George Orwell, dit keer zonder Big Brother maar met zogenaamde ‘Little People’ die de hele boel naar hun hand willen zetten.

Naast een zoektocht naar de ‘missing half’ voegt Murakami ook nog een diepere laag toe. De mens zelf is ook weer in twee onderdelen verdeeld: de maza, het menselijke lichamelijke deel, en de dotha, het spirituele deel. Ik noem dit zelf de ziel en dat is nadrukkelijk wat anders dan de geest. Die laatste kent functies als ‘geweten’, ‘intuitie’, en ‘bewustzijn’. De ziel bevindt zich veel meer op het vlak van ‘willen’ en ‘voelen’. De ziel is de persoonlijkheid van de mens, maakt een persoon tot wat hij is ... zijn karakter. Murakami weet dit op een prachtige manier in het verhaal te verweven.

Het moge duidelijk zijn: dit is een roman met enorm veel lagen en bij ieder hoofdstuk word je weer aan het denken gezet. Het is dan ook handig om internet bij de hand te hebben … er zijn zoveel interessante zaken om op te zoeken. Het mooie is dat Murakami niet te koop loopt met zijn kennis, maar alles op ingenieuze wijze in het verhaal verwerkt. Een groot deel heb ik vast nog niet ontdekt!

De dunne verhaallijn met enorm veel gelaagdheid wordt overeind gehouden door de schrijfstijl van Murakami. Voor mij valt hij onder het hyperrealisme. Een kunststroming met als kenmerk: het isoleren van fragmenten uit de werkelijkheid en die vervolgens meer dan levensecht weergeven door op ieder detail van dat fragment scherp te stellen. Iets wat je verwacht in de schilderkunst, maar Murakami weet dat op papier voor elkaar te krijgen. Meesterlijk. Maar je moet er wel tegen kunnen. Iets waar veel lezers over struikelen: saai, saai, saai! Maar kom op … heb jij nooit saaie momenten in je leven? Moet jij nooit het toilet schoonmaken, eten koken, de was doen? Staren naar voorbijglijdende landschappen? Zinloos staan in langzaam voortkruipende wachtrijen? Je mag 1Q84 alleen saai noemen als je zelf nooit een saai moment hebt in je leven.
Ook het omzetten van gevoelens in woorden is niet saai, maar een ware kunst. De karakters in een roman kunnen nooit meer gevoelens uiten dan de schrijver kan schrijven. Maar ze kunnen ook nooit meer gevoelens uiten dan de lezer kan voelen! Ik kan slechts herhalen: dit verhaal moet je niet lezen, je moet het ondergaan.

Ik ben van mening dat het de moeite waard is om in deze enorme dikke pil te investeren.
Ik heb geïnvesteerd en ik heb er geen spijt van.
Het verhaal blijft je bij, op welke manier dan ook. Het laat je achter met gedachten, met vragen, in verwondering, met dromen.
Is dat niet waar lezen om draait?