Overleven dankzij kunst

In de biografische non-fictie roman De Kampschilders beschrijft Jan Brokken het leven van zijn beide ouders in de Jappenkampen in Indonesië tijdens WOII. Verder wijdt hij in dit boek ook een deel aan het ontstaan van de kunstenaarsgemeenschap op Bali in de jaren ’30. Enkele toonaangevende kunstenaars uit Bali, het echtpaar Maria en Willem Hofker-Rueter en Rudolf Bonnet, zaten met zijn ouders in de Jappenkampen.

De Kampschilders is een bescheiden en verzorgd boek, rijkelijk voorzien van tekeningen en schilderijen van de drie kunstenaars. Het mooie hiervan is, dat het leven op Bali en in de Jappenkampen zo extra tot leven komt. De gedetailleerde tekeningen van Rudolf Bonnet en Willem Hofker geven een indringend beeld van de harde wereld in het mannenkamp Parepare. Jan Brokken beziet de wereld in het mannenkamp, waar ook zijn vader zat, als het ware door de ogen van deze twee kunstenaars. Zij spendeerden hun dagen met het tekenen van hun medebewoners en de naargeestige omgeving. Voor beiden was dit een welkome escape uit de verschrikkelijke realiteit van het interneringskamp. Voor Brokken’s vader was deze realiteit vele malen moeilijker te verteren. Hij zocht de rest van zijn leven zijn toevlucht tot drank om zijn kamptrauma te kunnen dragen. Han Brokken was een zwijgzame man en Jan Brokken probeert zich via de verhalen en tekeningen van o.a. Bonnet en Hofker een beeld te vormen over wat zijn vader heeft moeten doorstaan.

De moeder van Jan Brokken zat met haar twee kinderen en Maria Hofker in het vrouwenkamp Kampili. Over haar ervaringen heeft Brokken meer informatie tot zijn beschikking. Moeder Olga houdt zich stand dankzij haar muzikale talent. Maria Hofker lukt het om door alle verschrikkingen heen toch het mooie van de weelderige natuur op Celebes te zien en deze omgeving op lieflijke, impressionistische wijze vast te leggen in haar gevoelige aquarellen.

Het boek bestaat uit drie delen, waarvan het eerste deel het kampleven beschrijft. Als lezer word je door de verhalende schrijfstijl van Brokken gemakkelijk in het verhaal getrokken. Je voelt je al snel betrokken bij de verschrikkelijke ontberingen in de kampen. Jan Brokken toont zich in dit deel een meesterverteller.
Hoe anders leest het tweede deel, waarin de schrijver een duizelingwekkende hoeveelheid personages, feiten en jaartallen op zijn lezer loslaat. De Kampschilders krijgt hier eerder het karakter van een studieboek. Door zoveel feitelijkheden wordt het ook voor oplettende lezers lastiger om de grote lijnen te bewaken van deze overigens interessante geschiedenis:
Het verhaal van het ontstaan van de kunstenaarsgemeenschap op Bali in de jaren ’30, met als kloppend hart het schilderachtige Ubud. De aantrekkingskracht van het mystieke Oosten als tegenhanger tegen het nuchtere Westen wordt gedetailleerd beschreven. Toch blijft het een mooi verhaal en roept Brokken met zijn beschrijving zeker de mystieke sfeer van het Godeneiland Bali goed op.
Tot slot wijdt Brokken een deel aan het leven van de kunstenaars en zijn ouders in de periode na het kamp. In dit deel komt hij zijn vader het meest nabij. Een man wiens leven zwaar getekend is door het kamptrauma. Ook dit laatste deel is feitelijk en fragmentarisch geschreven. Door alle feiten heen lees je dat het hele gezin Brokken, mede door het onvermogen van zijn ouders om over hun ervaringen te kunnen praten, zwaar heeft geleden onder het kamptrauma. Het vermogen van de kunstenaars om uit niets iets moois te creëren, blijkt hun kracht te zijn waarmee ze de verschrikkingen het hoofd konden bieden en geestelijk konden ontsnappen uit de verschrikkelijke realiteit.

Ruim 3 sterren voor dit interessante en prachtig vormgegeven boek.