Nooit te oud om te leren

Wat lijkt op zijn laatste boek, geschreven samen met zijn zoon Benjamin, omdat zijn geheugen hem steeds meer in de steek laat; in `Het uur van het Hart,´ beschrijft Irvin Yalom (1931) zijn laatste bevindingen in het geven van eenmalige online consulten aan mensen (patiënten) van over de hele wereld.
Een uur van mens tot mens en van hart tot hart met elkaar spreken, vandaar de titel.

Dit is niet bepaald een sinecure voor de zeer ervaren Yalom - `Noem me liever Irv´- alleen al zodat de ander hem als gelijkwaardig ziet; hij bemerkt namelijk met regelmaat dat zijn reputatie als gerenommeerd existentieel psychiater, emeritus-hoogleraar psychiatrie aan de Stanford universiteit en auteur van vele fictie als non-fictie boeken, hem een stratosferen status geeft. De ander kan zo van hem onder de indruk zijn dat diegene een soort van dichtklapt. Dan is het voor hem soms zoeken naar de reden waarom iemand een consult bij hem heeft aangevraagd. Als hij het gevoel heeft vast te lopen weet hij dat zijn professionele mantra: de relatie is de remedie, een doorstart kan geven.
Hij zegt hiermee dat de ontwikkeling die de patiënt doormaakt vooral voortkomt uit de hechte, veilige relatie met de therapeut en veel minder het gevolg is van een specifieke interventie, diagnose of medicatie. Iets wat zijn zoon in het nawoord nog eens bevestigd vanuit data uit meerdere wetenschappelijk bronnen. De motivatie van de patiënt en de onderlinge vertrouwensband tussen patiënt en therapeut blijken de grootste succesfactor voor het welslagen van een therapie, hierna pas de therapievorm en interventies.

,,Natuurlijk is het een hele opgave om tijdens één sessie een vertrouwensband op te bouwen met de patiënt, maar als ik mijn eigen mantra serieus wil nemen en het standpunt wil blijven verkondigen dat de onderlinge band genezing bewerkstelligt, dan moet mijn aandacht in die losse uren voor een groot deel uitgaan naar het snel creëren van onderling vertrouwen. Jezelf openstellen – je kwetsbaar, medelevend en menselijk betonen – en de patiënt aanmoedigen hetzelfde te doen.´´ (blz. 187)

Het creëren van een vertrouwensband is essentieel voor zijn hier-en-nu-aanpak.
Omdat hij in deze eenmalige consulten de ander iets mee wil geven waar ze mee verder kunnen, past hij zijn hier-en-nu-aanpak vrij direct toe: `Kunnen we het over onze relatie hebben, hoe vind je het gesprek tussen ons gaan?´ of: `Kun je woorden geven aan jouw gevoelens van dit moment, over mij, over ons?´
Zijn directheid wordt wisselend op gereageerd. De ander schrikt soms en kan onwennig zijn met de situatie, deze manier van communiceren kennen ze niet. Het is leerzaam om te lezen hoe Yalom dit aanvliegt, ook hij worstelt soms nog, probeert uit wat wel of niet aanslaat bij de ander, waarbij hij zijn handelen tot zijn patiënt kritisch onder de loep neemt. Hij stelt zichzelf nooit boven zijn patiënt, en stelt zichzelf reflectief en leergierig op. Wat inspirerend is, ook op zo´n hoge leeftijd; je bent nooit te oud om te leren en je te blijven ontwikkelen!
Mede door zijn oprechtheid en eerlijkheid (hij heeft er bijvoorbeeld ook geen moeite mee om zijn excuses te maken als dat nodig is) komt er eigenlijk altijd wel een (verrassende) draai in het gesprek.
Er wordt een inzicht opgedaan.
Hij geeft de ander ook terug hoe hij het gesprek ervaart, met het idee dat wat er tussen hem en de patiënt gebeurd ook gebeurd tussen de patiënt en diens sociale contacten.

``In de kern worstelt de grote meerderheid van de patiënten die ik de afgelopen zestig jaar heb gezien met interpersoonlijke verbondenheid (de verbinding met anderen).´´ (blz. 107)

Tijdens zijn eigen opleiding tot psychiater leert hij dat het idee van de therapeut als leeg scherm niet reëel is. Je verlangt van de patiënt een kwetsbare openheid terwijl jezelf niets aan de dag legt? Hierop past hij zelfonthulling toe. Achterliggende angsten bij therapeuten bij deze zelfonthulling worden door hem, en zijn zoon, weerlegt. Het iets over jezelf vertellen hoort wel bij te dragen aan het gesprek, aan de relatie, aan iets waar de patiënt wat aan kan hebben.
Zijn proces-bevorderende zelfonthulling gaat hij ook experimenteel toepassen in de vorm van de rollen omdraaien; de ander mag hem persoonlijke vragen stellen.
Tijdens één van zijn consulten wordt hij bevraagd door de patiënt en dit levert een boeiend gesprek op; hij raakt zo enthousiast dat hij dit in gaat zetten in volgende consulten. Zijn openheid en daarmee ook kwetsbaarheid kweekt intimiteit en daarmee vertrouwen, wat de ander aanspoort hetzelfde te doen.

Nog een interventie die ik niet onbenoemd wil laten is de vrije associatie; uit de freudiaanse psychoanalyse. De patiënt zegt alles wat in hem opkomt, zonder censuur of selectie, alles te delen aan gedachten, gevoelens, herinneringen, beelden en zelfs willekeurige woorden.
Dit kan de patiënt helpen zijn eigen innerlijke wereld te verkennen, onbewuste processen bloot te leggen en inzicht te krijgen in de oorzaken van zijn klachten of problemen.
Yalom past dit een paar keer toe in verschillende casussen waarbij de patiënt in eerste instantie vast lijkt te zitten.

,,Denk een paar minuten hardop. Laat je geest vrij stromen, zeg alles wat in je opkomt, verzwijg niet, doe niet aan zelfcensuur en forceer niets.´´ blz 149.

Hoewel mensen ook dit onwennig en eng kunnen vinden spoort Yalom ze aan het toch te proberen, zich ervoor open te stellen, er is geen `het niet goed doen´ in deze.
Vaak breekt er dan iets los bij de patiënt en in het gesprek. Andere wendingen en invalshoeken komen omhoog, waar Yalom op inhaakt.

Als bewonderaar van Yalom´s werk leest ook dit boek weer als een trein.
Toegankelijk, ook voor niet-therapeuten, des te aantrekkelijker voor wel-therapeuten.
Uit alles waar hij je deelgenoot van laat zijn; zijn gedachten, ideeën, gevoelens, gespreksvaardigheden, kun je zelf nagaan wat weerklank bij je vindt, en of en hoe je het zou toe willen passen in je eigen werkzaamheden. Maar ook gewoon als mens in je dagelijks leven, in verbinding met anderen: belangstelling tonen, naar elkaar luisteren, openstaan voor de ander zonder gelijk in te vullen of denken het wel te weten, de ander als gelijkwaardig medemens benaderen. Het zijn allemaal menselijke sociale vaardigheden die je als professioneel luisteraar als een ruwe diamant kunt slijpen.

Met zijn therapeutische behandelingen is hij nu voorgoed gestopt, of dit boek echter zijn laatste is…?
Benjamin Yalom over zijn vader: ,,Als je net als ik een blik achter de schermen zou kunnen werpen, zou je zien dat vrienden en familie geamuseerd met hun ogen rollen, want mijn vader beweert al zeker vijftien jaar bij hoog en bij laag over elke boek dat het `zijn laatste´ is, maar de ideeën blijven komen en daarmee zijn boeken.´´

Irvin Yalom is opnieuw getrouwd in januari 2024 met Sakino Mathilde Sternberg, een klinisch psycholoog, uit Duitsland. Ze schreven samen een boek, die naar het schijnt dit jaar uitkomt.