Krijgsgevangen in een oorlog die niet de hunne was

Jakob Witbooi, fictieve kleinzoon van vrijheidsstrijder Hendrik Witbooi uit het boek “Ik ben Hendrik Witbooi”, is een van de duizenden inwoners van Zuid-Afrika die in 1942 gehoor hebben gegeven aan de oproep om mee te strijden tegen Duitsland en Italië. De bruine en zwarte Zuid-Afrikanen was beloofd dat zij in ruil voor hun inzet zelfbeschikkingsrecht zouden krijgen. Dit is in 1941 vastgelegd in het Atlantisch Handvest.
Al snel worden zij in Noord-Afrika krijgsgevangen gemaakt en via Italië naar Polen gebracht. Jakob belandt met een aantal van zijn maten in Auschwitz, waar de omstandigheden mensonterend zijn. Bij de bevrijding maken zij deel uit van de beruchte dodenmars.

“Wij zijn de wrekers over dit alles” begint als Jakob en zijn strijdmakkers in Noord-Afrika worden aangevallen door vijandige vliegtuigen. Jakob weet er een aantal neer te schieten, maar de overmacht is te groot. Zij worden krijgsgevangen gemaakt. In het krijgsgevangenkamp krijgen de zwarte mannen een plek aangewezen naast de latrines. Ook hier geldt de rassenscheiding die ze thuis gewend zijn en krijgen ze de slechtste plek.
Zij worden naar Italië vervoerd en belanden daar in een krijgsgevangenkamp. Zij weten te ontsnappen, sluiten zich aan bij de partizanen, maar worden verraden en weer opgepakt en in een trein naar Polen gezet.
Als zij afgevoerd worden naar Auschwitz ruilt Jakob van identiteitsplaatje met de jood Rabinowitz, omdat zij weten hoe Duitsers over Joden denken. Eind 1944 moet een groep waar Jakob ook bij zit dwangarbeid verrichten bij IG Farben. Daar ontmoet hij Wolfie Waterman, een uit Amsterdam afkomstige Jood. Met hem voert Jakob veel gesprekken en beseft dat de belofte van Churchill dat zij zelfbeschikkingsrecht krijgen weinig waard is.
Het einde van de oorlog nadert. Het kanongebulder van het Russische leger komt steeds dichterbij. Vanuit het westen naderen de geallieerden en de krijgsgevangenen hopen op een spoedige ontzetting van het kamp.
Maar dan worden de krijgsgevangenen verplaatst, te voet moeten zij lange afstanden afleggen door de winterse koude. Deze dodenmars heeft veel mensen het leven gekost en is heel aangrijpend beschreven.
Na terugkeer in Zuid-Afrika ervaart Jakob dat Wolfie gelijk heeft gehad. Het einde van de oorlog zal de Zuid-Afrikanen apartheid brengen.

Conny Braam schrijft op een meeslepende en aangrijpende manier over deze onbekende geschiedenis. Zij brengt de belangrijkste karakters tot leven en haar beeldend taalgebruik brengt je bij de krijgsgevangenen, zodat je meevoelt met wat zij meemaken.
De titel van het boek is ontleend aan een gesprek tussen Jakob en Wolfie. Jakob rekent erop dat god hen zal wreken, waarop Wolfie antwoordt met “Nee Jakob, niet god maar wij, wij samen, zijn de wrekers over dit alles!” Je moet dus niet vertrouwen dat het wel gewroken wordt door een of andere god, maar je moet zelf het initiatief nemen om gerechtigheid te krijgen.
“Wij zijn de wrekers over dit alles” is een boek over ontbering en vriendschap, racisme en saamhorigheid.

Wolfie Kodesh (in het boek is Wolfie Waterman op hem gebaseerd) trok na de oorlog naar Zuid Afrika, geïnspireerd door de verhalen van Jakob. Van hem hoorde Conny Braam in 1977 deze (ten onrechte) verborgen geschiedenis.
In een interview zegt Conny Braam: “Ik hoop dat de lezers van mijn boek ook het lachwekkende van racisme eruit halen, het pathetische ervan. Ik wilde het verhaal vertellen over niet alleen het enorme bedrog dat is gepleegd tegen Afrikanen (om nog maar te zwijgen over de miljoenen Indiërs die door oorlogsheld Churchill genaaid zijn), maar ook hoe racisme zich voordoet in een grote groep, hoe gruwelijk het is, en hoe het kan wegvallen als mensen gedwongen zijn om met elkaar te overleven – zoals ik beschrijf in de tocht die Jakob Witbooi en zijn Zuid-Afrikaanse medesoldaten maken als ze van Auschwitz naar de geallieerden trekken.
Het is niet noodzakelijk “Ik ben Hendrik Witbooi” eerst te lezen, maar je begrijpt wel meer van de achtergrond als je het wel gedaan hebt.

Conny Braam (Arnhem, 28 februari 1948) is een Nederlandse anti-apartheidsactiviste, journaliste en schrijfster. Zij was in 1971 een van de oprichters van de Anti-Apartheidsbeweging Nederland (AABN) en debuteerde in 1992 met “Operatie Vula”. “Wij zijn de wrekers over dit alles” is haar vijftiende boek.