Niet vernieuwend, wel lezenswaardig

De vrije wil bestaat niet, die is niets meer dan een illusie. Dat is wat de hersenwetenschappers Dick Swaab en Victor Lamme beweren in hun respectievelijke zeer goed verkochte boeken Wij zijn ons brein  en De vrije wil bestaat niet. John Bargh is wat genuanceerder en zegt: ‘je hebt een vrije wil, maar deze is niet zo volledig en almachtig als je misschien denkt’. Bargh (1955) is sociaal psycholoog en net als Swaab en Lamme een vooraanstaand hersenwetenschapper. Momenteel werkt hij als professor aan Yale University, een van de hoogst aangeschreven particuliere universiteiten van de Verenigde Staten. Hij heeft daar ook zijn eigen onderzoekslaboratorium.  

Ondanks de vele publicaties weten we vrij weinig over de werking van het brein. Onze ervaring is beperkt tot waar we ons bewust van zijn. Bargh doet een poging in zijn Het verborgen brein aan te tonen dat er vele geestelijke processen in werking zijn zonder dat we dit weten en willen. Zo onzichtbaar als voor ons bijvoorbeeld infrarood, ultraviolet, radio en röntgenstralen zijn, even zo onzichtbaar zijn vele mentale processen. Het idee van een onbewust deel van ons brein bestond al vóór Freud. Darwin gebruikte het al in zijn Over het ontstaan van soorten. Nieuw is het dus niet.  

Bargh deelt zijn boek op in drie delen en schrijft over een verborgen of onbewust verleden, heden en toekomst. Zijn theorie is dat het brein tegelijkertijd in het verleden, heden en in de toekomst bestaat. Dit onderbouwt hij met een, voor dit soort boeken, gebruikelijke hoeveelheid studies, experimenten en onderzoeken. De meeste zijn kort, overzichtelijk en helder beschreven. Voor de psychologie veellezer worden er diverse bekende voorbeelden en experimenten opgetekend, maar ook voldoende nieuwe.  

Misschien herken je wel dat wanneer je veel tijd en aandacht aan iets besteedt, het volkomen onbedoeld je gedachten begint te beheersen en dat je er zelfs ’s nachts over droomt. En kijk eens naar wie je graag mag, lijken deze mensen op ons of hebben ze bepaalde overeenkomsten met ons? Hier is ons onbewuste bezig. Veelal worden we beïnvloed door onze oeroude evolutionaire geschiedenis en onze grotendeels vergeten vroege jeugd en de cultuur waarin we opgegroeid zijn. We gaan van onderzoek naar onderzoek, maar het verveelt niet. Bargh weet de lezer geboeid te houden door zijn ongekunstelde uitleg over de essentiële en primitieve onbewuste functie van onze hersenen. En passant laat hij ons kennis maken met zijn fascinatie voor muziek en vooral voor Led Zeppelin. Dit heeft niet direct te maken met het onbewuste brein, maar zo leren we de man achter de wetenschapper een beetje kennen.  

Naast wetenschappelijke gegevens, die in zeer klare taal zijn geschreven, geeft hij ons een paar echte aanwijzingen. Wanneer kunnen we wel en wanneer juist niet op onze intuïtie vertrouwen. Er zijn reacties die een overblijfsel zijn uit ons evolutionair verleden en die moeten we niet klakkeloos vertrouwen! Het laatste hoofdstuk gaat over het vermogen om onze geest en handelingen te sturen, om zo op effectievere wijze onze belangrijke doelen te bereiken. Een fijne afwisseling tussen bruikbare tips en wetenschappelijke studies.  

Jammer genoeg geeft de inleiding al erg veel prijs en samen met de conclusie, voornamelijk een samenvatting zonder onderzoeksresultaten, heb je al een groot deel van de inhoud te pakken. Het beloofde baanbrekende boek is het niet, toch is het zeer lezenswaardig. Inclusief een onvolledig register, Engelstalige bibliografie en beknopte noten.