4½ van 5* Een compacte maar zeker niet minder betoverende reis

Deze recensie werd eerder gepubliceerd op mijn blog GraagGelezen.

Richard van Leeuwens inleiding en vertaling van 'Het boek van honderd-en-een nacht' biedt lezers een fascinerende inkijk in een minder bekend, maar zeker niet minder boeiend, deel van de Arabische verteltraditie. Dit werk, vaak omschreven als het 'kleine zusje' van de wereldberoemde 'De vertellingen van duizend-en-een nacht', bewijst met zijn compactere en strakkere compositie dat minder soms meer is.

Net als in haar bekendere tegenhanger is het Sjahrazaad die elke nacht het zwaard van executie afwendt door koning Sjahriaar te boeien met haar verhalen. En boeien doet ze, niet alleen de koning, maar ook de lezer. Van gepassioneerde liefdes en complexe zoektochten van prinsen, tot wijze viziers, betoverde eilanden, angstaanjagende djinns, magische talismans en verborgen schatkamers – Van Leeuwen slaagt erin deze wonderbaarlijke wereld levendig over te brengen. De rijke details en de meeslepende narratie zorgen ervoor dat je, net als Sjahriaar, verlangt naar de volgende dageraad om te horen hoe het verhaal verdergaat.

‘Er is me verteld, majesteit – maar alleen God kent Zijn geheimen in Zijn wijsheid – dat er in Hind ooit een koning leefde die rechtvaardig over zijn onderdanen heerste. Elk jaar hield hij een groots festijn waarop hij met zijn gezellen en staatslieden bijeenkwam. Hij beval hen zich in hun fraaiste gewaden te hullen en voorzag hen rijkelijk van voedsel en dranken. Als zijn gasten gegeten en gedronken hadden, trok de koning zich terug in zijn paleis en verscheen dan enige tijd later weer in zijn allermooiste gewaad. Dan ging hij op zijn troon zitten en gaf het bevel een reusachtige Indische spiegel te halen, die op een ijzeren wiel voor hem werd neergezet. Hij bekeek zijn gezicht erin en vroeg aan zijn gezellen en staatslieden: “Kennen jullie iemand op de hele wereld die mooier is dan ik?” ’

Wat 'Het boek van honderd-en-een nacht' onderscheidt, is de focus en de beheersing van de verhaallijnen. Waar 'Duizend-en-een nacht' soms de indruk wekt van een onuitputtelijke, zij het soms wat uitwaaierende, stroom van verhalen, voelt deze Noord-Afrikaanse variant veel gerichter. Het is duidelijk dat de verhalen, hoewel overgeleverd in achttiende- en negentiende-eeuwse manuscripten, diep geworteld zijn in de oudere Indiase, Perzische en Arabische tradities. Deze diepgang, gecombineerd met een schijnbaar efficiëntere vertelkunst, maakt dat veel lezers Sjahrazaad in dit werk zelfs nog beter in vorm vinden dan in de 'Duizend-en-een nacht'.

De inleiding van Richard van Leeuwen, die tot 2022 islam en geschiedenis van de Arabische wereld doceerde aan de Universiteit van Amsterdam en een ervaren vertaler is van Arabische literatuur (waaronder 'De vertellingen van duizend-en-een nacht'), is een waardevolle toevoeging. Zijn expertise schijnt door in de nauwkeurigheid en de context die hij biedt, waardoor de lezer een dieper begrip krijgt van de culturele en historische achtergrond van deze verhalen.

Kortom, 'Het boek van honderd-en-een nacht' is een absolute aanrader voor liefhebbers van sprookjes, mythologie en Arabische literatuur. Het is een compact meesterwerk dat bewijst dat Sjahrazaads vertelkunsten nog altijd net zo betoverend en levensreddend zijn als eeuwen geleden. Een prachtig verzorgde uitgave die je meeneemt op een onvergetelijke reis.