Sublieme stijl

In dit gedicht is geen woord teveel.
Neem je er iets af, dan is het niet meer heel.
(K. Schippers)

Dit gedicht spookte voortdurend door mijn hoofd tijdens het lezen van Marga Minco’s ‘Het bittere kruid’. Er staat geen woord teveel in het boek. Ik was erg onder de indruk van Minco’s sobere stijl. Hoewel ik er even aan moest wennen, raakte ik gedurende het boek steeds meer gecharmeerd van Minco’s stijl. Deze is eenvoudig en laat veel aan de verbeelding van de lezer over. En zoals iedereen weet die wel eens een nacht ergens van wakker heeft gelegen: wat je jezelf allemaal in je hoofd haalt, is soms veel erger dan de feiten. Hierdoor maakt het boek veel indruk.

Door de ogen van het “ik” personage, kijk je als lezer mee aan de zijlijn van een zich langzaam ontvouwende, afschuwelijke tragedie. Het boek start langzaam op, meer als een familiegeschiedenis dan een novelle over de Tweede Wereldoorlog. In tegenstelling tot een familiegeschiedenis, leer de personages niet zo goed kennen en dat versterkt de opzet van Minco’s roman: je blijft van een afstandje naar het verhaal kijken.

Met de bril van nu, waarin racisme en diversiteit veelbesproken zijn, keek ik met groeiende verbazing naar het verhaal wat zich ontvouwde. In een van de eerste scenes vertelt de ik-figuur over de vooroordelen tegenover haar gezin in haar kindertijd. Niemand vindt daar wat van, de ik-figuur leert te lachen om de bizarre uitingen van buren en vriendjes van school. Een vriendinnetje durft niet bij de hoofdpersoon thuis te komen, omdat die bang is opgegeten te worden door de ouders van de ik-figuur. Joden eten immers toch kinderen?

Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog sijpelt racisme en verbijstering verder het verhaal in. Buren die vragen of ze spullen van het Joodse gezin mogen hebben als deze gaan onderduiken of weg moeten. Zonde toch, al die mooie spullen die maar staan te verkommeren? De ik-figuur vertelt doodkalm hoe een vriendinnetje door het slaapkamertje van de hoofdpersoon rommelt en met armen vol dierbare spulletjes naar haar eigen huis vertrekt.

Dan verdwijnt een zus van de ik-figuur spoorloos. Er is spanning als vader en broer worden opgeroepen om gekeurd te worden voor tewerkstelling. In de dagelijkse gesprekken tussen de gezinsleden komen steeds meer zaken aan de orde waaruit je merkt dat de angst bij ieder toeneemt.
Zonder grootse bewoordingen beschrijft Minco doodsangst, de veranderende samenleving, eenzaamheid, en de opofferingsbereidheid van de gezinsleden.

Ik heb deze recensie na een nachtje slapen geschreven en tegelijkertijd mijn waardering verhoogd van vier naar vijf sterren. Waarom? Voor mij is de definitie van literatuur: een werk waar je over moet nadenken. Ik heb vannacht geen oog dicht gedaan omdat ik steeds meer verbanden tussen de hoofdstukken legde, me meer bewust werd van de implicatie van Minco’s woorden voor de personages, en omdat ik me verwonderde over de kracht van haar schrijfstijl.

Dank Marga Minco, voor het verrijken van de Nederlandse literatuur.