Pareltje van vervaagde herinnering vol vragen

Van Patrick Modiano (Nobelprijs 2014) heb ik zo'n beetje alle vertalingen in het Nederlands gelezen, soms wel twee of drie keer. Dat zijn boeken vaak sterk op elkaar lijken maakt mij niet uit: ik ben en blijf een fan van hem. Dus ook zijn nieuwste boek las ik weer met vreugde. Want het was een feest der herkenning dat voor mij toch weer extra kleur gaf aan al zijn eerdere vreemd weemoedige boeken. En tegelijk ook een boek waarin hij mij aangenaam verraste met wendingen die in zijn vorige boeken niet had gezien.

Ook dit boekje is weer doordesemd van vervagende herinnering en vergetelheid, en van een ik- figuur die vergeefs de sporen zoekt van een verdwenen persoon met een hoogst ongewisse identiteit. De ik- figuur heet deze keer Jean Eyben: hij is schrijver, maar was ooit als prille twintiger even werkzaam bij een detectivebureau, waar hij de opdracht had om de verdwijning en de lotgevallen te onderzoeken van de raadselachtige Noelle Lefebrve. De vergeefs sporen zoekende detective is vintage Modiano, net als de schrijver die vergeefs notities maakt om het onherroepelijk verdwijnen tegen te gaan van personen, herinneringen, gevoelens. In deze roman echter zijn beide personen verenigd in Jean Eyben, de man die droomt dat de oplossing van de raadselen opgeschreven staat in onleesbare inkt, en met een zekere weemoed beseft dat hij die oplossing nooit zal kunnen lezen. Tegelijk geeft dat besef, zoals vaker bij Modiano, ook weer een bepaalde lichtheid en gedempte vreugde. "Maar al leg je alle details van een mensenleven onder de microscoop, er blijven altijd bepaalde geheimen en vluchtlijnen over. En dat leek me het tegendeel van de dood", zo mijmert Jean. En ook: "En als ik doorga met het schrijven van dit boek, is dat alleen in de misschien ijdele hoop een antwoord te vinden. Maar moet je dan wel een antwoord vinden, vraag ik me af. Ik ben bang dat het leven, wanneer je eenmaal een antwoord op alle vragen hebt, achter je dichtklapt als een val, met het gerinkel van de sleutels van een gevangeniscel. Zouden we niet liever een paar onbetreden zones in stand houden, waarin je altijd nog kunt ontsnappen?".

En dus volgen we Jean op zijn zoektocht, speurend als detective en reconstruerend als schrijver, steeds vergeefs zoekend naar antwoord en tegelijk hopend dat hij dat niet vindt. Want alleen het onbeantwoorde mysterie, hoe onbevredigend en weemoedig makend ook, geeft ruimte en vluchtlijnen. Het is op een rare manier zowel spannend als ontroerend om Jean in deze zoektocht te volgen. Ook omdat er meer en meer verstilde en mistige aanwijzingen zijn dat het mysterie van Noelle "iets" te maken heeft met het leven van Jean zelf. Zonder dat Jean ooit weet wat precies, want: "Hoe zou je waarheid en schijn van elkaar kunnen onderscheiden, als je bedenkt hoeveel tegenstrijdige sporen mensen achterlaten? En zouden we meer weten van onszelf, bedacht ik, afgaande op mijn eigen leugens, mijn falende geheugen en mijn onwillekeurige omissies?" Wie weet zocht Jean door naar Noelle te zoeken eigenlijk steeds naar iets in zichzelf. Misschien wist hij dat steeds, zonder het te weten. Misschien wist hij dat ook niet, en zou hij ook niet echt iets hebben geweten als hij dit vanaf het begin had geweten. Want Noelle, de raadselachtige dame die hij alleen kent van vervaagde foto's en onbetrouwbare getuigenissen, is voor Jean een even onbekende als Jean zelf. Wat voor Jean, wellicht, ook weer een betreurenswaardig en gedempt vreugdevol besef is. Want wie weet geeft juist het besef dat hij zichzelf niet kent, en dat zijn identiteit een vraag is zonder antwoord, hem juist onontbeerlijke ontsnappingsmogelijkheden en vluchtlijnen.

Hoe dan ook: Jeans zoektocht naar Noelle - die misschien helemaal niet zo heet- neemt meer en meer de gedaante aan van een tastend zelfonderzoek. Dat laat Modiano zelfs culmineren in een perspectiefwisseling, iets wat hij volgens mij nog nooit eerder heeft gedaan: ineens volgen we een "zij", die naar alle waarschijnlijkheid Noelle is. En dat geeft een draai aan het mysterie zoals je die in andere boeken van Modiano volgens mij niet ziet. Maar die draai leidt, naar mijn gevoel, niet tot oplossingen van de mysteries maar tot verdiepingen ervan en tot nieuwe mysteries. We weten, bijvoorbeeld, volgens mij niet of deze "zij" een verzinsel is van de schrijver Jean Eyben. We weten dus ook niet of het gezamenlijk verleden van Jean en Noelle, waar we even een glimp van zien, fictie is of werkelijkheid. Temeer niet omdat die glimp een flakkerende lichtflits is in een van veel lacunes en vergetelheid doordesemde herinnering, en we weten inmiddels hoe onbetrouwbaar elke herinnering volgens Jean is. Terwijl we ook weten dat Jean liever niet een definitief antwoord heeft, hoezeer hij daar tegelijk naar zoekt: een onbepaalde glimp is immers vol mysterie dat nog ruimte aan de verbeelding laat, een definitief antwoord is de dood of een val die dichtklapt.

Ik vond "Onzichtbare inkt" weer een mooie mysterieuze Modiano. Ik genoot van de wijze waarop Modiano deze keer de spanning heel subtiel opvoert, en die laat culmineren in een glimp vol van nieuw mysterie. Tevergeefs zoeken en tegelijk niet willen vinden, met melancholie en vreugde over het ontbrekende antwoord: dat is wat Modiano's boeken voor mij zo mooi maakt. Ook "Onzichtbare inkt". Hopelijk wordt Modiano honderd, en schrijft hij nog jaren door.