Een bundel vol intrigerende verhalen

(Deze recensie verscheen eerder in Fantastische Vertellingen 51, september 2019.)

Reinold Widemann is als schrijver van verhalen al vele jaren aanwezig in de Nederlandstalige literatuur, maar hij is altijd in de marge gebleven. Hij zal het druk hebben gehad met andere zaken, met zijn werk in het onderwijs, maar ook met het schrijven van essays en boeken over economische zaken, en over jazz. Bovendien spelen zijn verhalen zich af in het schemergebied tussen literatuur en fantastische genres, en komt dus makkelijk tussen de wal en het schip terecht. Of nee, dat is eigenlijk niet waar…
De verhalen van Widemann zijn op de eerste plaats gewoon literaire verhalen. Dat blijkt ook uit de vooraanstaande literaire tijdschriften als De Tweede Ronde, Tirade en De Gids waarin de verhalen in de jaren tachtig verschenen. De verhalen vergroten hedendaagse modellen of processen of begrippen, soms naar een toekomst, vaak tot in het absurde, en doen daarom denken aan het werk van bijvoorbeeld Manuel van Loggem of Sybren Polet. Vaak zijn het economische modellen, want Reinold Widemann is econoom, maar ook zijn liefde voor geluid, jazz en met name de blaasinstrumenten, is nadrukkelijk aanwezig, niet alleen door het titelverhaal.
Door naar de toekomst en tot in het absurde te extrapoleren worden de verhalen ook interessant voor de liefhebber van de fantastische genres sciencefiction, fantasy en horror.
Zijn eerste aanwezigheid in het SFFH-domein was het verhaal "Bankfurt", waarmee hij vijfde werd bij de King Kong Verhalenwedstrijd van 1983 en dat later bij Bruna verscheen in "Ganymedes 8". Een verhaal over de rangen en standen in een bancaire economie. Het toont de achtergrond, het interessegebied en de schrijfvaardigheid van Widemann, zoals hij die in jaren daarna ook in tijdschriften als King Kong SF en Fantastische Vertellingen (vanaf 1981) zou blijven tonen.
Na als verhalenschrijver zo’n twee decennia afwezig te zijn geweest, verschenen er vanaf 2013 weer nieuwe verhalen in Ganymedes, Bühne, Fantastische Vertellingen, Tjonge, Extaze en Portulaan.

De verhalen in deze bundel hebben in grote lijn een chronologische volgorde. Helaas ontbreekt "Bankfurt", dat voor de SFFH-niche wat historie aan de bundel had toegevoegd, maar de negentien verhalen die wel zijn opgenomen geven een uitstekend beeld van de verhalenschrijver Reinold Widemann.
Vanuit een idee laat Widemann het verhaal zich ontwikkelen naar een absurd, extreem, soms dieptriest einde. De personages – altijd heren op leeftijd, als Widemann zelf – en de gebeurtenissen lijken vooral als functie te hebben dat idee te verkennen, het te illustreren, tot leven te brengen, en wanneer het verhaal de juiste balans vindt, lukt dat op sfeervolle en kleurrijke wijze. Maar soms wil Widemann zijn gedachtekronkels iets te snel of iets te concreet in de zinnen van zijn verhaal persen, waardoor je denkt, wat staat daar nou?, en je nog eens terug moet lezen, en nog eens. Dat overkwam mij bij het openingsverhaal De andere kant van het hek en later bij Het interview, misschien wel twee van de meest naar binnen gerichte verhalen uit de bundel. Maar bij een verhaal als "Tonk" is het in de taal tot uitdrukking brengen van het idee weer uitstekend geslaagd.

Een ander aspect van de verhalen van Widemann is dat in het verleden van zijn mannelijke hoofdpersonen bijna altijd wel iets op mysterieuze wijze onduidelijk blijft. Het kan te maken hebben met een vroeger huwelijk, of een relatie, met een zoon of een leerling, met onfrisse gebeurtenissen in zijn werkkring, vaak het onderwijs. En misschien heeft de hoofdpersoon daar zelf schuld aan. Het is of Widemann meent dat het verleden nooit in concrete woorden te vatten is, en dat hij daarom ook niet de moeite doet om zo’n flauwe illusie tot stand te brengen. Er zijn slechts de brokstukjes waar je mee om hebt leren gaan en waarover je soms toch nog struikelt. En soms weet hij dat mythische proporties te geven, zoals het prachtige De ijzerman van Bochum, dat eerder verscheen in "Ganymedes 14".

Widemann schrijft rationele verhalen, waarin hij iets tot stand probeert te brengen dat in de werkelijkheid onmogelijk is. Het titelverhaal, De stilteverzamelaar, illustreert dat aspect, want hoe kun je in hemelsnaam stilte verzamelen. Die rationele benadering zal voor sommige lezers een obstakel zijn; ze zullen bij de personages te weinig diepgang ervaren, de ontwikkeling van het verhaal te bedacht, te geforceerd vinden, met te weinig relationele emotie.
Maar wanneer je daar doorheen komt, bijvoorbeeld omdat je de ideeën en de wijze waarop modellen worden toegepast intrigerend vindt, dan zie je en voel je dat de verhalen juist vol emotie zitten, zij het ingehouden. Woede, frustratie, machteloosheid, opstandigheid…

De stilteverzamelaar heeft dezelfde kenmerken als "De vrouw met de kalasjnikov", de roman die Widemann in 2018 bij Stichting Fantastische Vertellingen publiceerde. Wanneer je die roman kon waarderen, heeft deze verhalenbundel geen verdere aanbeveling nodig. Wanneer de roman niet je goedkeuring had, dan loont het wellicht de moeite om Widemann ‘op de korte baan’ te leren kennen. Want hoe je het ook wendt of keert, het zijn unieke verhalen, met een heel eigen toon.