In de schaduw van de tijdgeest

In het boek 'De vlucht naar boven' van Jan Kuipers worden de tegenculturen van de jaren 60 en zeventig in Nederland in kaart gebracht.
De auteur probeert het ontstaan van de tegenculturen te begrijpen en legt soms terecht en soms onterecht verbanden en verklaringen daarvoor aan.
Hij analyseert de maatschappij, en de samenhang daarvan met die van de wereld buiten Nederland om opkomst en bloei van de tegenculturen te verklaren.
Daarbij wijst hij vooral op de tegen-kant van de tegencultuur, bijvoorbeeld als tegen kerkelijk, tegen oorlog, tegen burgerlijkheid, tegen de gevestigde cultuur en orde.
Dat zie ik als een misverstand, want de andere kant daarvan is de vóór-kant, en zo zou zijn boek net zo goed cultuurvernieuwing in de jaren zestig en zeventig hebben kunnen heten, als hij een iets andere invalshoek zou hebben gekozen, namelijk die van het engagement, de ideeën, inspiratie en nieuwe initiatieven.
Interessant is zijn boek zeker, want het geeft een kaleidoscopisch beeld van wat er in die jaren allemaal niet gebeurde, en dat zou met gemak nog enkele boekdelen hebben kunnen vullen. Hij behandelt de politieke actie tegen de achtergrond van de koude oorlog, de linkse activistische beweging, van ban de bom naar provo, communistische actie, socialistische (en stalinistische) actie, feministische actie, kunst- en muziek, communes, alternatieve gezondheidszorg en hulpverlening, mens- en milieuvriendelijke initiatieven, en spirituele stromingen tot aan sektes toe.
Eigenlijk teveel om op te noemen, en dat maakt het niet makkelijk om je door al die informatie heen te lezen.
De bedoeling van de auteur lijkt om een zo kompleet mogelijk beeld te geven, en dat leidt ertoe - dat kan ook niet anders- dat veel aan bod komt, maar ook dat er hiaten zijn. Gewoon waar hij over heen gekeken heeft, of geen informatie over had, of waarvan hij misschien vond dat dat niet genoemd hoefde te worden, maar als je dat niet weet mis je het ook weer niet..
Veel van zijn tekst is afkomstig uit andere, en eerdere publicaties, waaruit hij zonder enige bronvermelding citeert, of stukken heeft overgenomen. Dat vind ik schaamteloos, omdat hij daarmee informatie niet traceerbaar maakt en ook omdat daaruit blijkt dat hij ongeveer niemand van de mensen die deel uit hebben gemaakt van die tegenculturen heeft gesproken of geconsulteerd. De vraag is dan, waarom niet? Geen idee.
Gevolgen heeft dat wel. Het eerste is, dat het boek een inkleuring heeft gekregen van de auteur zelf. Dingen die hij meemaakte, zoals Kralingen, maar het Zeeuwse Provadya initiatief krijgen dan ook meer aandacht dan andere, mogelijk belangrijkere -omdat deze invloedrijker waren- initiatieven, zoals bijvoorbeeld Fantasio, Melkweg, Paradiso en Kosmos.
De teloorgang van de tegencultuur analyseert de auteur in mijn optiek zeer matig, want de tegencultuur is niet zozeer verdwenen maar getransformeerd, en veel van wat ooit als idealistisch, utopisch en 'onmogelijk' werd gezien heeft de basis gelegd voor de visie op klimaatverandering, een rechtvaardige samenleving, duurzaamheid en voeding als misschien wel het belangrijkste deel van een gezondere leefstijl, naast een kleurrijk palet aan hogescholen, zen- en mindfulness praktijken.

Tot slot
Is dit boek de moeite waard om te lezen? Ik ben er niet zeker van, want door die enorme informatieomvang is het voor een lezer lastig om de weg te blijven zien in die schijnbare chaos. Daarnaast, waar de auteur analyseert of interpreteert, zie ik het dicht bij oppervlakkigheid komen, mede veroorzaakt doordat hij de voorhanden bronnen (mensen) niet bij zijn op zich lovenswaardige werk betrokken heeft..
Deze visie zou ik niet geven, als ik niet zelf als tijdgenoot van- en deelnemer aan die tegenculturen, deze van binnen en van buiten heb beleefd en mede vormgegeven.