WAT ER IN DE TEGENKULTUUR ECHT GEBEURDE

In deze tijd, die gekenmerkt wordt door oorlog, geen vrede en waar de natuur ook een enorme tol heft, ontving ik het boek ‘Roel van Duijn / Een ziener in Nederland, rechtstreeks van de uitgever, omdat ik zijdelings daaraan had meegewerkt.
Het is geschreven door Marc Wildemeersch, een voor mij daarvoor onbekende auteur, wiens naam eigenlijk alleen in Vlaanderen kan voorkomen, en daar komt hij inderdaad ook vandaan. Hij schreef de eerste biografie over Roel van Duijn -een oude vriend van mij- en het verscheen op Roels’ 80e verjaardag, en werd gepresenteerd in het Internationaal Instituut voor Sociale geschiedenis in Amsterdam, vrijdag 20 januari jongstleden.
Bij deze presentatie verschenen ook een 120 andere generatiegenoten, plus aanhang, mogelijk ook 2e en/of derde vrouwen en mannen, enkele van hun kinderen en ook een heel zeldzaam kleinkind, in dit geval van de auteur.
Ik vond het wel enigszins confronterend om je eigen leeftijdgenoten tegen te komen, soms klas- en schoolgenoten, of kameraden-actievoerders, die schuifelend of getekend door een leven dat ik niet ken, acte-de-presence geven.
Waar het echter om ging was de presentatie van dit boek, met z’n ruim 450 pagina’s en meer dan 1250 voetnoten, bibliografie en persoonsregister lijkt het wel een soort baksteen die niet zo makkelijk te verteren is.
Het tegendeel is echter het geval. We hebben allemaal de zestiger jaren meegemaakt , dichtbij of misschien enigszins op afstand, of als je veel jonger bent er over gehoord of gelezen. Maar niet eerder heeft iemand deze in kaart gebracht, aan de hand van een persoon, die in die tijd er aan meewerkte dat de wereld op zijn kop kwam te staan.
Roel van Duijn is al eind vijftiger jaren aan een missie begonnen, die uitliep in de Ban de Bom acties, sit down demonstraties, Provo, Kabouters en die daarnaast talloze andere maatschappij vernieuwende initiatieven lanceerde. Wij vergeten soms makkelijk wat er destijds aangekaart is zoals witte fietsen plannen, witte auto’s, witte wijven, natuur in de stad, vervuilingsbeperking, autoluwte, betaalbare volkshuisvesting (geen woning, geen kroning). Er is nauwelijks een domein te bedenken, waar zij (wij?!) zich niet mee bemoeiden. Nu weten we, zestig jaar later, dat dit te tijd wel heel ver vooruit was, maar daarom niet minder visionair.
Destijds werd dit fenomeen wel de Tegencultuur genoemd, maar ik wil hier wel pleiten voor een andere naam, namelijk als de Voorcultuur.
Roel, en zijn vrienden werden door ‘het establishment’ vanaf de allereerste aanvang van enige actie met politieoptredens bestreden, en waar maar mogelijk door de autoriteiten tegengewerkt. Later, als Roel enkele jaren gemeenteraadslid in Amsterdam wordt, en ook nog een keer wethouder, wordt hem vaak het spreken onmogelijk gemaakt, met name vanuit de CPN, maar de burgemeesters die er waren deden daar van harte aan mee.
Gelukkig overleefde Roel de politieke tegenstroom, en ook zijn ontvoering door een extreem rechtse groepering, onder aanvoering van Baank.
De maatschappijkritische opstelling van Roel leidde tot een overmatige belangstelling van alles dat er in Nederland aan veiligheidsdiensten was, van BVD, naar PID, MID en ook nog de latere AIVD. Hij werd meer dan 40 jaar bespioneerd en gevolgd. Dat leidde soms tot een actievoorbereiding, waaraan meer geheim agenten deelnamen dan actievoerders en die als agent provocateur ook wel eens voorstelden de acties met meer geweld te laten plaatsvinden. Een kennis die overigens pas achteraf zichtbaar is geworden.
In een eerder boek dat Roel schreef, ‘Diepvries-figuur’, beschrijft hij die geschiedenis gedetailleerd en wordt een soort staat in de staat zichtbaar, die griezelige verwantschap toont met de Stasi van de DDR.
Was dat het Nederland, dat wij dachten te kennen? Ik zou zeggen ‘Nee, dat kenden wij niet’.We waren mogelijk met andere belangrijke zaken bezig?
Nu, dit boek biedt ieder lezer een kans om die schaduwkant van Nederland eens van dichtbij te ontmoeten, en tegelijk te lezen wat zo een leven met een persoon doet. Roel heeft een vijftigtal boeken geschreven, en daarin gaat het over maatschappelijke zaken, maar tevens brengt hij steeds in beeld, hoe hij daar persoonlijk in betrokken is. Zijn overtuigingen maar ook zijn twijfels. Zo heeft hij een politieke, maatschappelijke en culturele reis gemaakt door Nederland en ook door Europa, waar het al die jaren aan conflicten niet ontbroken heeft. In zekere zin kun je Roel dan ook als een soort reflectie, spiegelbeeld , van de tijdgeest zien. Een andere dimensie die ik graag aan dit boek wil toekennen is dat het over een scharnierpunt of kantelpunt in de 20e eeuw gaat, die we hebben mee-gemaakt of in ieder geval iets van hebben waargenomen.
Zo dicht bij kun je door het lezen van dit boek dus komen. Als je wilt.
Hierbij moet natuurlijk wel vermeld worden, dat zo een ‘geschiedenisboek’ nooit zo goed te verteren zou zijn geweest, als de auteur dit niet zo toegankelijk, verantwoord, met humor en liefdevol geschreven zou hebben. Marc Wildermeersch heeft dit historische boek (geschiedenis van gisteren tot en met vandaag) echter zo goed geschreven, dat ik op zoek ga naar ander werk van hem. Een betere aanbeveling lijkt me nauwelijks mogelijk.