Lezersrecensie
Kritiek als credo
Met Plato gaan we 2500 jaar terug in de tijd. De stadsstaten Athene en Sparta bestrijden met hun bondgenoten elkaar en Perzië. Toch is de vijfde eeuw vóór Christus niet alleen een periode van oorlog, maar ook van culturele bloei. Genres als komedie en tragedie, filosofie en geschiedenis bereiken een hoogtepunt.
Sokrates is filosoof in Athene. Hij is zonder beroep, bezit kan hem weinig schelen, hij is vooral geïnteresseerd in het denken. De gesprekspartners van Sokrates zijn aristocratische mannen en Plato is één van hen. Anders dan zijn familie verwacht, voelt Plato er niets voor om in de politiek te gaan. Liever luistert hij naar Sokrates en maar goed ook, want Sokrates schrijft niet. Ons idee van hem is vooral gebaseerd op de weergave van Plato. Er zijn tientallen dialogen van Plato overgeleverd, waarvan in dit boek vijf zijn opgenomen. ‘Feest’ gaat over de liefde, de andere gaan over het proces en de dood van Sokrates.
In ‘Feest’ liggen een aantal mannen te eten op een feestje van Agathon. Ze discussiëren over de liefde en houden er allerlei opinies op na. Liefde maakt moedig. Liefde moet de ontwikkeling bevorderen, anders is seks verwerpelijk. Liefde voor geld is minderwaardig. Het gaat vooral om de liefde van oudere voor jongere mannen. Ze vertellen elkaar daarnaast anekdotes en verhalen. Alkibiades vertelt over zijn mislukte poging om Sokrates te verleiden. Aristofanes vertelt een mythe over het ontstaan en de kracht van de liefde.
Oorspronkelijk zijn de mensen rond met acht ledematen, ze bereiken enorme snelheden door te buitelen en te wentelen. Ze hebben twee geslachtsdelen: twee mannelijke, twee vrouwelijke of een combinatie van beide. Ze worden arrogant en daar houdt oppergod Zeus niet van. Hij besluit aan de hoogmoed een eind te maken door de mensen met het zwaard te halveren. Iedereen verlangt nu koortsachtig naar de verloren wederhelft. ‘Feest’ is door deze mythologische verklaring van (homo)seksualiteit vaak een bemiddelende tekst geweest: als je er niet direct over kunt praten, kun je erover lezen en het over Plato’s dialoog hebben.
Plato maakt een scherp onderscheid tussen lichaam en ziel, het lichaam is vol begeerten en sterfelijk, de ziel is puur en onvergankelijk. Begeerte verschuift via abstractie tot verlangen naar schoonheid en zelfs waarheid. Het zijn deze ideeën die het christelijke denken over zonde hebben beïnvloed en tot op de dag van vandaag voortleven in het begrip platonische liefde. De verschuiving van drift naar cultuur is niet veel anders dan wat Freud millennia later sublimatie zal noemen.
Sokrates stelt eenvoudige vragen, zijn gesprekspartners antwoorden spontaan, maar dan vraagt hij dóór. Sokrates stuurt het gesprek met veralgemeningen, vergelijkingen en conclusies. Het is de socratische methode: kennis is het resultaat van een kritische discussie. Sokrates beseft dat hij niets met zekerheid weet en aangewezen is op anderen. Hij noemt zich een vroedvrouw omdat hij hun kennis ter wereld brengt met zijn vragen. Meestal blijken de antwoorden op niets gebaseerd te zijn, zodat Sokrates de mensen van hun waanideeën bevrijdt.
Sokrates maakt zich door zijn kritische instelling weinig geliefd. Hij doorprikt de pretentie van mensen door zowel hun grote gelijk als hun streven naar bezit en status ter discussie te stellen. Hij brengt jonge aristocraten aan het twijfelen en houdt ze van hun carrière af. Hij maakt zich schuldig aan godslastering. Er komt een proces.
De 70-jarige Sokrates verdedigt zich voor een jury van 500 man en houdt staande dat een leven zonder kritiek geen leven is, het is zijn goddelijke opdracht. Een meerderheid van 280 man verklaart hem schuldig. Sokrates wordt veroordeeld tot de doodstraf door een gifbeker leeg te drinken. Kriton heeft een ontsnappingsplan, maar Sokrates ziet er niets in. Angst voor de dood kent hij niet, hij aanvaardt zijn straf bedaard: ‘Maar nu is het tijd dat wij weggaan, ik om te sterven, u om te leven. Wie van ons een beter lot wacht, is niemand duidelijk behalve god’.
In ‘Faidon’ lezen we over de dood, waarbij de ziel het lichaam verlaat. De zielen verzamelen zich in de onderwereld en worden beoordeeld op basis van hun levensloop. Goede zielen wacht een hemels verblijf bij de goden. Zielen reïncarneren als ze voor verbetering vatbaar zijn. Slechte, onverbeterlijke zielen worden eeuwig gekweld in de hel. Sokrates is er gerust op: filosofie is voor hem toch al een oefening in versterving.
De vertaling van Gerard Koolschijn in hedendaags Nederlands maakt deze oude teksten optimaal toegankelijk. Plato’s dialogen in dit boek maken een spontane indruk, het lijkt alsof de gesprekken werkelijk plaatsgevonden hebben. Je beseft met welke hartstocht er gedacht werd, alsof men een nieuw menselijk vermogen ontdekt om de waarheid te ontsluiten. Plato’s ideeën zijn bepalend geweest voor de hele Westerse filosofie. Niet voor niets is wel gezegd dat het Westerse denken niet meer is dan een paar voetnoten bij Plato.
Sokrates is filosoof in Athene. Hij is zonder beroep, bezit kan hem weinig schelen, hij is vooral geïnteresseerd in het denken. De gesprekspartners van Sokrates zijn aristocratische mannen en Plato is één van hen. Anders dan zijn familie verwacht, voelt Plato er niets voor om in de politiek te gaan. Liever luistert hij naar Sokrates en maar goed ook, want Sokrates schrijft niet. Ons idee van hem is vooral gebaseerd op de weergave van Plato. Er zijn tientallen dialogen van Plato overgeleverd, waarvan in dit boek vijf zijn opgenomen. ‘Feest’ gaat over de liefde, de andere gaan over het proces en de dood van Sokrates.
In ‘Feest’ liggen een aantal mannen te eten op een feestje van Agathon. Ze discussiëren over de liefde en houden er allerlei opinies op na. Liefde maakt moedig. Liefde moet de ontwikkeling bevorderen, anders is seks verwerpelijk. Liefde voor geld is minderwaardig. Het gaat vooral om de liefde van oudere voor jongere mannen. Ze vertellen elkaar daarnaast anekdotes en verhalen. Alkibiades vertelt over zijn mislukte poging om Sokrates te verleiden. Aristofanes vertelt een mythe over het ontstaan en de kracht van de liefde.
Oorspronkelijk zijn de mensen rond met acht ledematen, ze bereiken enorme snelheden door te buitelen en te wentelen. Ze hebben twee geslachtsdelen: twee mannelijke, twee vrouwelijke of een combinatie van beide. Ze worden arrogant en daar houdt oppergod Zeus niet van. Hij besluit aan de hoogmoed een eind te maken door de mensen met het zwaard te halveren. Iedereen verlangt nu koortsachtig naar de verloren wederhelft. ‘Feest’ is door deze mythologische verklaring van (homo)seksualiteit vaak een bemiddelende tekst geweest: als je er niet direct over kunt praten, kun je erover lezen en het over Plato’s dialoog hebben.
Plato maakt een scherp onderscheid tussen lichaam en ziel, het lichaam is vol begeerten en sterfelijk, de ziel is puur en onvergankelijk. Begeerte verschuift via abstractie tot verlangen naar schoonheid en zelfs waarheid. Het zijn deze ideeën die het christelijke denken over zonde hebben beïnvloed en tot op de dag van vandaag voortleven in het begrip platonische liefde. De verschuiving van drift naar cultuur is niet veel anders dan wat Freud millennia later sublimatie zal noemen.
Sokrates stelt eenvoudige vragen, zijn gesprekspartners antwoorden spontaan, maar dan vraagt hij dóór. Sokrates stuurt het gesprek met veralgemeningen, vergelijkingen en conclusies. Het is de socratische methode: kennis is het resultaat van een kritische discussie. Sokrates beseft dat hij niets met zekerheid weet en aangewezen is op anderen. Hij noemt zich een vroedvrouw omdat hij hun kennis ter wereld brengt met zijn vragen. Meestal blijken de antwoorden op niets gebaseerd te zijn, zodat Sokrates de mensen van hun waanideeën bevrijdt.
Sokrates maakt zich door zijn kritische instelling weinig geliefd. Hij doorprikt de pretentie van mensen door zowel hun grote gelijk als hun streven naar bezit en status ter discussie te stellen. Hij brengt jonge aristocraten aan het twijfelen en houdt ze van hun carrière af. Hij maakt zich schuldig aan godslastering. Er komt een proces.
De 70-jarige Sokrates verdedigt zich voor een jury van 500 man en houdt staande dat een leven zonder kritiek geen leven is, het is zijn goddelijke opdracht. Een meerderheid van 280 man verklaart hem schuldig. Sokrates wordt veroordeeld tot de doodstraf door een gifbeker leeg te drinken. Kriton heeft een ontsnappingsplan, maar Sokrates ziet er niets in. Angst voor de dood kent hij niet, hij aanvaardt zijn straf bedaard: ‘Maar nu is het tijd dat wij weggaan, ik om te sterven, u om te leven. Wie van ons een beter lot wacht, is niemand duidelijk behalve god’.
In ‘Faidon’ lezen we over de dood, waarbij de ziel het lichaam verlaat. De zielen verzamelen zich in de onderwereld en worden beoordeeld op basis van hun levensloop. Goede zielen wacht een hemels verblijf bij de goden. Zielen reïncarneren als ze voor verbetering vatbaar zijn. Slechte, onverbeterlijke zielen worden eeuwig gekweld in de hel. Sokrates is er gerust op: filosofie is voor hem toch al een oefening in versterving.
De vertaling van Gerard Koolschijn in hedendaags Nederlands maakt deze oude teksten optimaal toegankelijk. Plato’s dialogen in dit boek maken een spontane indruk, het lijkt alsof de gesprekken werkelijk plaatsgevonden hebben. Je beseft met welke hartstocht er gedacht werd, alsof men een nieuw menselijk vermogen ontdekt om de waarheid te ontsluiten. Plato’s ideeën zijn bepalend geweest voor de hele Westerse filosofie. Niet voor niets is wel gezegd dat het Westerse denken niet meer is dan een paar voetnoten bij Plato.
4
Reageer op deze recensie
