Het eeuwige tekort in de liefde

Gustave Flaubert (1821-1880) las in de krant over de zelfmoord van een vrouw op het Franse platteland, ze was de echtgenote van een dokter. Het blijft hem bezighouden en hij besluit er een roman over te schrijven. Na zes jaar werken verschijnt zijn debuut: ‘Madame Bovary’ (1857). Het boek slaat in als een bom en wekt schandaal. De overheid vindt het boek immoreel en Flaubert krijgt een proces. Het draagt bij aan het succes en zo wordt Madame Bovary één van de beroemdste romans uit de wereldliteratuur.

Emma Rouault groeit zonder liefde op in een strenge kostschool. Ze leest romannetjes en droomt van de liefde. Emma is de dochter van een patiënt van plattelandsdokter Charles Bovary. Net als Emma heeft Charles geen liefde gekend. Zijn vrouw is door zijn moeder uitgekozen en na haar overlijden huwt hij Emma om wie hij wel geeft.

Charles is eerlijk, fatsoenlijk en plichtsbewust, maar kan Emma niet geven waar ze zo’n behoefte aan heeft: liefde. Hij is moe van zijn werk als hij thuiskomt. Zij weet niet hoe ze haar dagen door moet komen en wacht op zijn komst. Emma verlangt naar het stadsleven, Charles hoopt dat verandering van omgeving haar goed zal doen en ze verhuizen naar een dorpje in de buurt. Emma krijgt een dochter, Berthe, maar blijft zich leeg en verveeld voelen.

Op een dag ontmoet ze de intellectuele Léon met wie ze een korte affaire heeft. Hij weet haar af te leiden van haar saaie bestaan, maar ze kan zich niet aan hem geven. Later ontmoet ze de verleider Rodolphe met wie ze een passionele relatie krijgt. Ze gaat regelmatig bij hem langs, haar lust is onverzadigbaar. Maar de liefde is ongelijk en na een tijdje zet hij haar aan de kant.

Nu ze in de liefde geen geluk vindt, gaat Emma zich aan aankopen te buiten. Ze koopt op krediet bij de gewiekste handelaar Lheureux die haar moeiteloos met allerlei moois weet te verleiden. De schulden worden zo groot dat het faillissement dreigt. Emma vraagt hulp aan Léon en Rodolphe, maar die laten haar in de steek.

Emma schaamt zich en is zo wanhopig dat ze met arsenicum zelfmoord pleegt. Charles heeft een gebroken hart en probeert Emma te begrijpen als hij de brieven aan haar minnaars vindt. Ook een jongen die haar in stilte aanbad, voelt verdriet. Op haar begrafenis voelt het dorp mee met dokter Bovary, maar niemand vindt dat in Emma veel verloren is gegaan.

Flaubert beschrijft niet alleen de psychologie van Emma, maar geeft ook een sociologie van het dorpje waar ze terechtkomt. Het is verstikkend: iedereen houdt iedereen in het oog en er is een kleingeestige sfeer van praatjes en roddels. Vooral de commentaren van apotheker Homais zijn van een onvergetelijke bekrompenheid.

Emma heeft nooit vrijheid en liefde gekend, op de kostschool was ze even onvrij als in het dorpje en in haar huwelijk. Haar leven ligt vast, onafwendbaar volgt het lot haar fatale afloop. Ze heeft te veel gedroomd bij de romannetjes die ze las, ze verlangt een illusie van liefde die het leven haar nooit kan geven.

Charles Bovary geeft Emma niet genoeg, maar hij draagt haar in het hart. Zelfs als hij eindelijk beseft wat er met Emma aan de hand is, vergeeft hij haar. Je kunt je bovendien afvragen of Charles en Emma tot liefde in staat zijn, hoe kun je geven wat je nooit gehad hebt? Emma wil meer aandacht van Charles, maar ze wil ook het comfort waarvoor hij moet werken.

Flaubert is empathisch en identificeert zich met zijn romanpersonages. Hij gaat zelfs zover om zelf een kleine dosis arsenicum te nemen om de effecten op Emma te kunnen beschrijven. Zijn vader is arts in Rouen en Flaubert heeft een afkeer van zijn burgerlijke familie. Charles Bovary is misschien een afspiegeling van zijn vader, in elk geval is Flauberts afkeer van burgerlijkheid terechtgekomen in zijn roman.

Anders dan zijn romantische tijdgenoten schrijft Flaubert realistisch. Hij overdrijft niet: bij hem geen pathos of gevoelsuitbarstingen. Het boek is daardoor nu nog goed leesbaar. ‘Madame Bovary’ is een evenwichtig boek, waarin natuurbeschrijvingen, verhalende passages, sociale en psychologische observaties afwisselend aan bod komen. De afwisseling houdt je aandacht vast en aan de evenwichtige compositie kan elke romanschrijver een voorbeeld nemen.

‘Madame Bovary’ is van meet af aan een succes. Flaubert wist dat veel vrouwen op het platteland zich in Emma zouden herkennen. ‘Madame Bovary’ is bovenal een drama over het tekort in de liefde: hoe liefde en passie zelden samenvallen, hoe partners te hoge eisen aan elkaar stellen, hoe liefde bepaald is door het lot. Flaubert schreef een universele roman over het eeuwige tekort in de liefde.