Tussen droom en daad, te midden van liefde en haat

India was in 1951, vier jaar na de triomf van de onafhankelijkheid, een pasgeboren natie. De grondwet was net in werking getreden, het feodale systeem van vorsten en prinsen werd afgeschaft en de eerste landelijke democratische verkiezingen waren in aantocht. De verwachtingen ten aanzien van vrijheid, zelfbeschikking en verantwoord bestuur waren hoog. Die beloftes bleken echter lang niet altijd te kunnen worden ingelost, wat leidde tot onderlinge twisten en vijandigheden. De natie werd bedreigd door vijandige sentimenten tussen hindoes en moslims in de naweeën van de Deling India-Pakistan in 1947, een gebeurtenis die met de scheiding van een Siamese tweeling kan worden vergeleken en tot slachtingen heeft geleid waarbij minstens een half miljoen mensen zijn omgekomen. De Deling creëerde krachtige sentimenten zoals haat, angst en achterdocht, die zich in het collectieve geheugen nestelden en ook nu nog de dominante opvattingen bepalen.

De Indiase schrijver Vikram Seth heeft deze maatschappelijke ontwikkelingen van destijds in de vorm van een familiekroniek gegoten. Zijn magnum opus ’A Suitable Boy’ werd in 1993 gepubliceerd en is mogelijk de dikste Engelstalige roman in één band. De vertaling ‘De geschikte jongen’ stamt uit 2008.

De studente Lata is verliefd op de moslim Kabir. Haar hindoeïstische familie verbiedt Lata met hem te trouwen en gaat op zoek naar een geschikte huwelijkskandidaat voor haar. Aan de familieleden trekt een bonte stoet personages voorbij, die net als Lata willen profiteren van de beloofde vrijheid en zelfbeschikking.

Seth biedt een niet-westerse blik op de patriarchale sociale structuren en normen in India. Omdat het gezin de hoeksteen van de Indiase samenleving is, vormt het liefdesverhaal van Lata de ruggengraat van de roman. Zij onderzoekt of haar vrijheid verder strekt dan slechts studeren aan de universiteit en onbegeleid gaan winkelen met vriendinnen. Lata is heimelijk verliefd op de knappe sportheld Kabir, die haar op een romantische boottocht op de Ganges in de schemering meeneemt. Kabir is weliswaar van goede komaf maar voor haar familie ongeschikt als echtgenoot want moslim. De familie zal Lata verstoten als zij met hem trouwt. Zodra het geheime boottochtje aan het licht komt neemt haar moeder maatregelen. Een broer draagt zijn zwager, de dichter Amit voor; ontroerend is het moment dat Lata zijn gedicht leest en ontdekt dat het een liefdesgedicht is waarin hij haar naam heeft versleuteld. Lata’s moeder vindt ook Amit ongeschikt en beschouwt de degelijke maar saaie manager Haresh als de ideale schoonzoon. Lata begint te twijfelen. “De druk van de familie, van die hele clan die elk lid langzaam en onafwendbaar in zijn keurslijf dwong.” Lata wil trouwen met een man die ze begeert, twijfelt of ze haar moeder moet gehoorzamen en gaat behoedzaam te werk. Maar losslaan doet zij niet, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren, en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren. Seth beschrijft hoe ze haar twijfel langzaam maar zeker van zich afschudt en tot een besluit komt waarvan ze de gevolgen aanvaardt. Het verhaal van Lata is in essentie een zoektocht naar en bezinning op het belang en de betekenis van liefde, begeerte, geluk en zekerheid. Seth maakt invoelbaar hoe de politiek persoonlijke keuzes zoals de huwelijkspartner beïnvloedt. Het gearrangeerde huwelijk is een geijkt middel om de bestaande scheidslijnen tussen kasten, klassen en religies in stand te houden.

Net als Lata moet ook de pasgeboren natie India nagaan wie ze is, wie ze wil zijn en hoe ze haar toekomst wil vormgeven. Seth maakt deze zoektocht tastbaar door aan Lata’s verhaal talloze verhaallijnen toe te voegen waarin thema’s zoals verkiezingen, corruptie, rechtspraak, het kastenstelsel, het grote aantal talen, de stuitende rijkdom van prinsen en de bittere armoede in dorpjes, zakendoen, religieuze festivals, een ramp, fysiek geweld en een poging tot moord, sport, muziek, dans, poëzie, geboortes, bruiloften, ziektes en sterfgevallen, met alle daarbij horende rituele ceremonieën zijn verwerkt. Omdat deze thema's gestalte krijgen in de kleurrijke personages rond de familie van Lata zijn deze verhaallijnen boeiend om te lezen. Seth gebruikt een meervoudig perspectief waardoor hij sommige gebeurtenissen vanuit verschillende personages kan vertellen. De toegevoegde waarde is niet van elke verhaallijn even duidelijk en daardoor lijkt het grote aantal bladzijdes voor Seth een doel op zich. Het geheel aan verhalen biedt een bijzondere inkijk in het ingewikkelde maatschappelijk weefsel van destijds. De gebeurtenissen in enkele verhaallijnen spelen ook een rol bij de beslissing van Lata.

Heuglijke personages zijn de verwende en gokkende zuipschuit Maan Kapoor die courtisane Saeeda Bai begeert. Seth wekt de personages zo overtuigend tot leven dat je denkt dat ze echt bestaan. Hun persoonlijkheden zijn gelaagd met goede en mindere eigenschappen, je leeft met ze mee en je wilt ze in het echt zien. Het karakter van elk personage blijkt vooral uit wat wordt gezegd, hoe het wordt gezegd en uit de handelingen. Seth heeft een goed inzicht in de drijfveren van mensen, zoals eer, reputatie, jaloezie en het vermogen om lief te hebben of wreed te zijn.

Waar je niet om de breedte van de roman heen kan, is de diepte meer verborgen en subtiel. Een psychologische laag onder de verhalen betreft het streven van individuen naar zelfbeschikking en de vraag of je je aan krachtige emoties zoals verliefdheid en haat moet overgeven. Seth laat prachtig zien welke emoties je mag tonen en welke emoties je moet inhouden.

De schrijfstijl is van de eerste tot de laatste zin consistent van de hoogste kwaliteit. “Ze beantwoordde zijn kus – zonder erover na te denken – maar met een gevoel van verbazing over zichzelf dat ze zo roekeloos, zo blij kon zijn.” Aan de vele korte gedichten is goed te merken dat Seth ook dichter is. Toch is de stijl lichtvoetig, wat essentieel is voor de leesbaarheid van een lijvige roman. Sommige zinnen zijn licht sarcastisch. “Het was moeilijk om zowel iemands gast als zijn aanklager te zijn, vooral als je hoopte op zijn hulp in de naaste toekomst”. De sfeertekening van de omgeving tilt je op. Passages met trager tempo bieden ruimte voor reflectie en verwondering. “De Barsaat Mahal, het toneel van staatsmanskunst en intrige, van liefde en bandeloos vertier, van glorie en geleidelijk verval, transformeerde zich tot iets van abstracte, ultieme schoonheid.” De vertalers Babet Mossel en Christien Jonkheer hebben een uitmuntende prestatie geleverd. De uitgave van Van Oorschot op mooi dun papier is in een klein lettertype gezet.

Met ‘De geschikte jongen’ bewijst Vikram Seth een romanschrijver te zijn die zich met de grootsten kan meten. Een heuglijke lofzang op de liefde en het leven.