1+1=1

1 +1= 1

Chocky, ruimteverkenner op aarde van John Wyndham.

Tijd is relatief

Bent u ook nog één van de zovelen die geloofd dat één en één twee is? Ik allang niet meer hoor. 'Oh, u denkt dat ik dom ben?' Ik dacht het toch niet. De enige onbenul hier is degene die nog altijd geloofd dat één en één twee is. 'Geleerd op school zeker, waar u naar toe moest om van alles te leren, waar ze uw brein volpropten met voorgekauwde kennis, over wat de vele anderen voor u allang wisten of hadden onderzocht?
Of leerde u het van uw ouders wellicht, die u leerden tellen op uw vingers: 1+ 1= ? hoeveel vingers had u gehad willen hebben? En leerden ze u te gehoorzamen, netjes in de pas te blijven, niet te gek, en vooral doen wat paps en mans zeggen?
Tja, ouders... leraren.... mensen: ze hebben helaas maar al te vaak de neiging om nogal arrogant te zijn als het om kennis en aanwezigheid gaat. Ze hebben de arrogantie om te denken dat zij perfect zijn...

Bovenstaand illustreert in het kort het thema van Wyndham's laatste roman, Chocky. Verteld vanuit het gezichtspunt van vader David Gore, maken we kennis met de irritante, en immer breiende moeder Mary, hun geadopteerde zoon Matthew, en hun biologische dochter Polly, en de grote schare aan schoonzussen en aanhang, voortdurend zwanger of barend.

De rust van de familie werd al eens eerder verstoord door Pfif, het onzichtbare vriendje van dochter Polly. Voor deze onzichtbare metgezel werden al maanden deuren opgehouden, stoelen bijgezet, dus je kunt je voorstellen hoe opgelucht beiden waren toen Pfif na een zomervakantie op het vakantieadres werd achtergelaten. Pais en vree waren echter van korte duur, want plots komt daar een andere variant van Pfif de boel verstieren: Matthew is afwezig, praat in zichzelf, en stelt allerlei vragen waar zijn ouders geen weet van hebben: 'waarom zijn er twee nodig om één te krijgen? Gaan mijn gedachten sneller dan het licht? Waar is de aarde?

Vader en moeder Mary zijn al snel erg ongerust: zijn afwijkende gedrag, het praten in zichzelf, zijn toenemende aanleg voor wiskunde en tekenen: hij kon niet anders of hij moest iets onder de leden hebben! Hij gedraagt zich zo raar! Ze gaan naar een bevriend psychiater om te vernemen wat zij moeten doen. Heeft hij therapie nodig, medicijnen wellicht, of moeten ze meegaan in zijn waan, dat Chocky echt bestaat? Ze worden maar wat nerveus van al die 'gekkigheid.'

Ook op school krijgt Matthew/Chocky het moeilijk, zijn werk is uitzonderlijk goed, Hij wordt echter uitgelachen en gepest.

In elegante, simpele taal geeft Wyndham/Chocky op briljante en humoristische wijze een indringende karakterschets over het benauwende familiaire gezinsleven van het naoorlogse Engeland. De ironische schrijfwijze van 'familiegeluk' doet sterk denken aan de pen van Shirley Jackson, een tijdgenoot die in haar romans en verhalen op dezelfde sublieme, vileine wijze de draak stak met de gekkigheid en absurditeit van familiebanden, ouders en hun kinderen.

Zo is de roman te lezen, maar Wyndham is niet zomaar iemand, Wyndham was een literair metafysicus. Normaal is relatief, net als tijd overigens.
Op originele wijze doet Wyndham de oplossing van het vraagstuk 1+1=1 uit de doeken, om je mee te nemen naar de binaire wereld van de wiskunde, en vervolgens ook nog even langs te gaan bij Einstein en Newton.

Alles zo kinderlijk eenvoudig, want als je eenmaal kunt rekenen met een grondtal 2, dan gaat er écht een hele andere wereld open. Dat hebben ze u zeker nooit op school geleerd?!

Chocky verlaat aan het eind van het boek Matthew en de aarde, omdat het experiment is mislukt. Chocky heeft geen hoop voor contact met deze planeet: een kortzichtig, dom en arrogant volk, dat alle natuurlijke bronnen uitput. Niet in staat out-of-the-box te denken, wordt alles wat afwijkt, anders gelooft, anders denkt of ziet, gestigmatiseerd, verbannen, of verbrand.

Toch geeft Chocky/Wyndham ons als mens nog een goede raad mee Kunstenaars moeten we worden! Kijk, kijk om je heen. Observeer en noteer wat je ziet. Wiskunde, fysica, je hoeft het niet eens te leren. Als je er oog voor hebt, dan is het gewoon om je heen. Leer om opnieuw te kijken naar de wereld om je heen, met de onbevangenheid van een kind.

Nu ik zelf ouder ben, begrijp ik des te meer waarom mijn vader mij al jong Wyndham liet lezen. Ik werd verliefd op boeken, en lezen werd mijn leven. Via hem leerde ik tevens de liefde voor het getal, en onbevangen te kijken naar de wereld om ons heen. Maar dan ook écht te kijken. Zonder echt een blauwdruk van hoe het moet of hoe het heurt.

Wyndham is helaas niet zo heel bekend bij het Nederlands lezerspubliek. Beroemd werd hij vooral met zijn bekende The Day of The Triffids. Chocky is zijn laatste roman die hij schreef voordat hij in maart 1969 stierf.
Gelukkig is er de laatste tijd weer meer aandacht voor zijn werk. Onlangs is er nieuw werk van hem ontdekt, welke in 2009 op zijn 40-jarige sterfdag is uitgebracht: Plans for Chaos.

In de jaren '50 schreef Wyndham al over vrouwen als barende broedmachines, en een fundamentele theocratie á la Gilead die vrouwen verbant naar door straling aangetaste gebieden? Tja, Wyndham wist in 1955 al hoe het gesteld was met de mensheid.

Zijn advies: Basisgeluk is vertrouwen hebben in jezelf. Want het is de wereld die gek is geworden. En die Alien, ach, wel eens die vreemdeling begrepen die u iedere dag in de spiegel begroet?

– Week van het vergeten boek – oktober 2018