Vandaag is de geschiedenis van morgen

“Het kan niet op” is het eerste hoofdstuk van het boek “Grote verwachtingen” van Geert Mak. Deze titel is de letterlijke kop van de Telegraaf op 31 december 1999. De datum waarop we op het punt stonden over te gaan van de 20e naar de 21e eeuw.
In dit hoofdstuk blikt Geert Mak terug op enkele belangrijke Europese geschiedenismomenten van de 20e eeuw. Dit zijn natuurlijk de WO1, de jaren ’30, WO2 en de val van de muur. Maar ook het neoliberalisme dat in de jaren ’80 in West-Europa steeds meer de toon bepaalde en waardoor sturing van de overheid minder werd, maar privatisering en commercialisering toenamen.
Geert Mak besteedt aandacht aan de totstandkoming van Europa en de uiteindelijke invoering van de euro ondanks de vele waarschuwingen van 330 Europese economen. Deze economen werden weggehoond, onder andere door de Nederlandse minister van Financiën Gerrit Zalm: “Bange economen!”.
Mak legt uit wat er allemaal mis ging bij de snelle invoering van de euro en het toetreden van enkele landen met een minder sterke valuta.

“Iedere natie is een historisch product, een ‘verbeelde gemeenschap’ van talloze herinneringen en verhalen, een lotsverbondenheid van gedeelde ervaringen, generatie na generatie, een solidariteit door de tijd heen.” (citaat)

De rooskleurige toekomst van Europa begon steeds meer te wankelen. Geert Mak behandelt cruciale momenten uit de eerste twintig jaar van de 21e eeuw. Hij heeft het over de opkomst van Poetin en de dubieuze rol die de FSB (Russische Inlichtingendienst) heeft gespeeld om de wens onder het volk voor een sterk leider te vergroten. De aanslagen in Amerika op 11 september 2011, de oorlog in Irak, Afghanistan, Syrië en de opkomst van IS. De gevolgen van de Joegoslavische burgeroorlog, de uitbreiding van de Europese Unie na 2004 van overwegend voormalig communistische landen, de migrantenstroom en het draagvlak van menselijke solidariteit van Europa. Mak geeft een lijst met namen en achtergronden van enkele omgekomen vluchtelingen. Deze lijst is verre van compleet, maar tijdens het lezen van de namen voelde ik een klein beetje hun wanhoop en verdriet.
Mak heeft het over het bestuur van de Europese Unie en het afnemen van draagvlak onder de Europese burgers sinds de jaren ’90: “Naarmate het Project EU groeide, bleken verwachtingen van de lidstaten sterker uiteen te lopen”.
Hij heeft het over de bankencrisis van 2008, de groeiende aanhang van populistische politici, de Griekse crisis, Brexit en de huidige verschillen tussen Oost en West-Duitsland.
De persoonlijke verhalen die de besproken thema’s vertellen zijn zeer invoelbaar.

“Het is meer gezegd: juist in een crisis komt de kern naar voren, wordt duidelijk waar een gemeenschap voor staat. Of waarin een gemeenschap uiteindelijk géén gemeenschap is, dat kan namelijk ook.” (citaat)

Geert Mak schrijft in zijn epiloog over de grote behoefte van de lidstaten om hun soevereiniteit en autonomie te bewaren en hoe dat soms kan wringen binnen Europese samenwerking. Dat hebben we de afgelopen twintig jaar gemerkt.
Mak zet op een gegeven moment een punt in zijn verhaal, maar dit had natuurlijk net zo goed een komma kunnen zijn. Het is nog niet klaar, integendeel, we zitten momenteel in een nieuwe crisis terwijl andere crisissen nog niet (helemaal) voorbij zijn.
We zitten middenin de geschiedenis van morgen.
Welke kant het met de Europese Unie op zal gaan is onduidelijk. Europa is niet alleen een bedrijf, maar ook een gemeenschap. Europa zal hard zijn best moeten doen om samen te kunnen blijven werken, te zorgen voor behoud van vrede en solidariteit en om het draagvlak voor de EU onder zijn burgers te vergroten.