Schuld en boete

Het joodse geloof kent veel tradities en rituelen, die vooral door orthodoxe joden nog plichtmatig worden uitgevoerd. De kaddisj is een joods gebed dat onder andere in een rouwperiode wordt uitgesproken: gedurende elf maanden na de dood van een ouder, moet één kind een paar maal per dag God eren in woorden, opdat de dode rust vindt in het hiernamaals.

Larry, opgegroeid in een New Yorks orthodox joods milieu, gaat naar Memphis waar zijn vader is gestorven en zijn nog diep gelovige zus Dina woont. Larry heeft de strenge tradities van het geloof al lang laten varen en keert nu terug naar een omgeving die bol staat van joodse gebruiken. Familie en vrienden eren zijn dode vader op een manier die Larry niet wil navolgen. Hij rouwt op zijn eigen manier, zijn zus tot wanhoop brengend. En dan is er de kaddisj, die Larry als enige zoon zou moeten aanvaarden. Dina en een rabbi spreken hem ernstig toe: wanneer de kaddisj niet wordt gezegd, zal zijn vader geen goed leven krijgen in het hiernamaals. Larry, die in het bed van zijn neefje stiekem pornosites bezoekt via internet, vindt echter dé oplossing voor deze taak, in de vorm van een website genaamd kaddisj.com en denkt zo zijn problemen te hebben opgelost.

Twintig jaar later blijkt Larry toch teruggekeerd naar het geloof en is hij zelfs een rebbe geworden. Hij onderwijst op een orthodoxe school, is getrouwd, heeft kinderen en leeft verder onder zijn joodse naam Sjoeli. Op een dag is er een leerling die hem aan zijn vroegere ik doet denken: schoppend tegen de regels. Wanneer het jongetje opbiecht dat hij eronder lijdt dat zijn vader is overleden, beseft Sjoeli dat hij destijds, met het weggeven van de kaddisj voor zijn vader, het hele rouwproces uit handen had gegeven en hij niet meer voor zijn vader kan bidden. Dat recht wil hij terug, maar kaddisj.com, dat nog wel bestaat, geeft geen antwoord op zijn prangende vragen.

De oude Larry lijkt weer terug te sluipen, want om kaddisj.com te vinden moet Sjoeli zich in allerlei onorthodoxe bochten wringen, die hij orthodox probeert te rechtvaardigen. Zelfs zijn huwelijk zet hij op het spel, wanneer hij naar Jerusalem afreist om zijn geboorterecht terug te kopen.

Nathan Englander’s verhalen gaan veelal over de joodse identiteit en neigen naar satire. In zijn sterke en onderhoudende roman Het Ministerie van Buitengewone Zaken, had de hoofdpersoon een ‘bedrijfje’ dat de zonden van joden kon witwassen, zodat deze personen in heilige grond konden worden begraven. Ook Kaddisj.com gaat over een originele manier om toch aan de strenge eisen van een traditie te kunnen voldoen. In deze nieuwste roman gaat Englander nog een stapje verder: hij haalt de computer met al zijn oneindige mogelijkheden erbij.

Kaddisj.com trekt meteen van leer met de opstandige Larry die tijdens de rituelen rond de dood van zijn vader weigert om aan iets deel te nemen. We volgen een heerlijk gepingpong tussen de ongelovige Larry en zijn gelovige zus, die elkaar met hatelijke opmerkingen, maar ook met liefde, om de oren slaan. Tradities worden op de korrel genomen en de schrijver lijkt lekker op dreef te komen in een satire over het orthodox joodse geloof.

Maar dan slaat het verhaal twintig jaar over en vinden we Larry terug als de bekeerde rebbe Sjoeli en is het klaar met de amusante kwinkslagen die Englander uitdeelt. Het serieuze deel begint, waarin Larry probeert een waardige jood te zijn. Tot de omslag. Niet dat reb Sjoeli weer ongelovig wordt, maar hij zoekt de randen van het toelaatbare op, wat wederom tot enkele hilarische stukken leidt. Toch is de onderhoudende sfeer van het verhaal eruit, want Larry kan zich nu alleen nog maar tegen zichzelf afzetten, wat niet geheel overtuigend is. Zijn zoektocht in Jerusalem en de afloop zijn zeker hilarisch te noemen, maar de vaart is wel een beetje uit het verhaal.

Jonathan Safran Foer zette de joods-Amerikaanse identiteit in de spotlights met zijn boek Hier ben ik. Dit boek had een lichte satirische toon, maar was wat zeurderig. Nathan Englander houdt de joods-Amerikaanse identiteit een beetje buiten de deur en richt zich vooral op de strengere orthodoxe tradities zoals de kaddisj, waarvoor hij een verfrissende, satirische toon heeft gevonden.

Het is heerlijk hoe de oude Larry weer zijn intrek neemt in de gelouterde Sjoeli, met zijn gekke plan om zoveel zielen te redden. Met de hallucinerende droom en het onverwachte einde vindt het verhaal weer enigszins aansluiting op het spetterende begin van het verhaal, maar de echte vonkenregen blijft uit. Wat dat betreft was zijn vroegere boek over Kaddasj Poznan en zijn grote neus en schimmige zaken in Buenos Aires (Het Ministerie van Buitengewone Zaken) toch iets beter. Ondanks de rammelende stijl, is Kaddisj.com een onderhoudend boek om te lezen.

Nathan Englander – Kaddisj.com (Kaddish.com, vert. Nicolette Hoekmeijer), Ambo/Anthos 2019