Herkenning en verrassing

‘Dit is niet mijn boek’. Ghayath Almadhoun steekt de zojuist verschenen bundel Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen, omhoog. ‘Geen woord van wat hierin staat, heb ik geschreven.’
En zo is meteen de toon gezet en presenteert de dichter zijn liefde voor de Arabische taal én zijn gevoel voor humor. Tijdens de bespreking van zijn werk in Utrecht op 28 maart vertelt hij over de bijzondere status van het Arabisch – je bent Arabier als je de taal spreekt, etniciteit en religie doen er niet toe- en voor de Arabische literatuur en cultuur – de traditie van Arabische poëzie is zeker 1000 jaar oud, de mooiste gedichten werden opgehangen aan de Kaäba in Mekka, een heilige plaats lang voor Mohammed was geboren.
Maar de Syrisch-Palestijnse Almadhoun is ook een hedendaags dichter die in zijn nieuwe bundel voortborduurt op eerder werk. De ondertitel luidt dan ook ‘teksten en kanttekeningen’. Tijdens de presentatie vertelt hij dat zijn teksten tot stand komen door in eerdere versies te strepen en veel uit te gummen. Zo blijft hij, als een postmoderne schrijver, zijn grote thema’s steeds opnieuw onderzoeken en becommentariëren. De liefhebbers van zijn werk vinden in deze bundel zowel herkenning als verrassing. Almadhoun herneemt thema’s als oorlog, geweld, verlies en ballingschap evenals liefde, verlangen en relaties, en laat ze evolueren.
Veel aandacht in deze bundel voor de ambivalente relatie met Europa, zoals in de Ode aan het verdriet:
We houden van je, Europa. We houden van je kunst en we haten je koloniale geschiedenis, we houden van je theater en we haten je concentratiekampen.
Almadhoun is duidelijk geraakt als hij vertelt over zijn recente ervaringen in Berlijn. ‘Ik verliet Syrië vanwege de censuur om nu in Duitsland opnieuw te belanden in een situatie van censuur.’ Een bundel met Arabische poëzie die hij had samengesteld, wordt niet gepubliceerd, demonstraties voor Gaza zijn verboden. Almadhoun telt 120 gevallen van ‘cancellation’ sinds vorig jaar oktober en kan niet anders constateren dan dat Duitsland het oorlogsverleden absoluut niet heeft verwerkt.
Humor, ironie en sarcasme ziet de dichter als wapens van de machtelozen. Je kunt ze inzetten als overlevingsmechanisme maar ook als een subtiele vorm van wraak op arrogantie en onverschilligheid. Zoals in het gedicht Évian een Midden-Oosten deskundige wordt opgevoerd die nooit in het Midden-Oosten is geweest. Onderdeel van datzelfde gedicht is een tekst die rechtstreeks lijkt te komen van een hedendaagse populist:
Ze zullen onze banen en onze huizen afpakken en onze vrouwen verleiden.
In werkelijkheid citeert Almadhoun een deel uit de verklaring van de Conferentie van Évian in 1938 waar 32 Europese landen de joodse vluchtelingencrisis bespraken en besloten geen joodse vluchtelingen op te nemen. ‘Europa leert niet van zijn geschiedenis’, verzucht hij. ‘Maar wij Palestijnen weigeren het om gezien te worden als slachtoffers. Onze strijd voor rechtvaardigheid geeft ons een doel.’
Almadhoun heeft veel doden te betreuren, eerst tijdens de oorlog in Syrië, het land dat hij al in 2008 verliet, en nu in Gaza. Van zijn uitgebreide familie daar zijn al meer dan 120 mensen vermoord. Hij blijft over de doden schrijven, zoals in het gedicht ‘Als we in een virtuele wereld zouden leven’:
De oorlog is voorbij, de doden zijn heelhuids teruggekeerd naar hun families, hun martelaren zijn ongeschonden teruggekeerd naar hun moeders, de moeders zijn teruggekeerd naar hun huizen. De huizen, de straten, de moskeeën, de ogen, de voeten en de ledematen zijn teruggekeerd naar hun eigenaren.
En zo kan het gebeuren dat de titel van deze bundel luidt: ‘Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen’. En dat de dichter er dan de opdracht in schrijft: ‘Dus nu heb je er drie.’

Ghayath Almadhoun Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen. Teksten en kanttekeningen. Vertaling: Djûke Poppinga. Uitgeverij Jurgen Maas, Amsterdam