100 jaar oud maar nog steeds scherp en verrassend

"De wijn was plotseling uit zijn levensglas gegoten – en hij was gebleven om van de droesem te drinken die verstandigen weggooien."

In één zin breekt H.H. Munro een verslonsde ex-militair, en met hem een hele generatie, tot de grond toe af. Zijn de verhalen over de onmogelijke neef Reginald redelijk mild, in 'Judkin van de pakjes' haalt hij keihard uit naar de overleefde Engelsen van het type ‘Rule Brittannia’.

Spotten met alles en iedereen - de adel voorop - is natuurlijk een heel Engelse traditie. Adel die verbijsterd vaststelt dat personeel staakt ('De Byzantijnse omelet') omdat een brute kok in dienst is gehouden vanwege zijn eierbakkunsten. De ‘werkers’ worden overigens net zo goed bespot: ze staken opnieuw, nu omdat de kok alsnog is ontslagen. Dat was dan wel hun eigen eis, maar personeel ontslaan, dat dóe je niet.

Reginald weet elk gesprek te laten ontsporen. Reginald die een tuinfeest kan laten crashen door met zijn "blik van een vulkaan die zojuist een aantal dorpen heeft laten instorten" iedereen te beledigen, compromitteren of in verlegenheid brengen.

‘Een heel aardige vrouw, gescheiden van haar man…’
‘Onbegrip of gebrek aan geld?’
‘Gescheiden van haar man door duizenden kilometer oceaan, wilde ik zeggen…’

Rázend populair waren de Reginaldverhalen, en ze vonden vele navolgers. Zoals P.G. Wodehouse, die onvergetelijk schreef over leeghoofd Bertie Wooster en zei geïnspireerd te zijn door Saki’s kluns. Is Saki’s ‘vlerk’, die - net als Bertie Wooster later - worstelt met een dominante tante Agatha, een uitlaatklep voor Munro om zijn kille opvoeding (Munro werd na de dood van zijn moeder al jong door zijn in India wonende vader bij Engelse tantes gedumpt) van zich af te schrijven? Ook zijn destijds nog strafbare voorkeur voor relaties met mannen komt in sommige verhalen bovendrijven, zoals in 'Gabriel-Ernest', dat eindigt met de vlucht of verdwijning van twee jongens.

Later zou hij opgevolgd worden door de half-mystieke Clovis, die over magische krachten beschikt. In dit deel van het verzameld werk ook de bekende alternatieve jachtverhalen als 'Esmé', over een cheetah die uit iemands privédierentuin is ontsnapt en tot ieders tevredenheid langs de weg wordt begraven nadat hij is overreden. Zo komt er geen gedonder met de eigenaar – geheel volgens het adellijke motto ‘beter lijken in de kast stoppen dan gezichtsverlies lijden’. Clovis komt ook voor in het beroemde kattenverhaal 'Tobermory', waarin een kater leert praten, maar met de onverschilligheid en agressie die katten nu eenmaal eigen is, een heel gezelschap truttige types schokt met zijn botte uitspraken.

De verhalen van Munro leren je veel over de tijd van koning Edward, die regeerde aan het begin van de 20e eeuw. Na de strenge Victoria was de playboy Edward de laatste die nog kon doen of het allemaal zo hoorde dat de rijken rijk waren en verder niets uitvoerden. Kinderarbeid en gezinnen die verhongerden bestonden zogenaamd niet. De Eerste Wereldoorlog zou daar allemaal radicaal een eind aan maken. Vorstenhuizen werden uitgeroeid (Rusland) of afgezet (Duitsland). Er kwam stemrecht voor iedereen, en met de invoering van de eerste sociale wetgeving toonden de arbeiders- en de middenklasse hun nieuwverworven macht. De Saxen-Coburgs, verengelst tot ‘Windsor’ zijn er nog. Edward overleed al in 1910, Munro zelf, nog maar 43, zou in die oorlog omkomen.

Veel van Saki’s verhalen spelen zich af in landhuizen en in gegoede gezelschappen. Nostalgie naar die periode dat Engeland zo rijk en de elite zo machtig was, spreekt in Nederland nog steeds aan. Downton Abbey is in Nederland op tv al net zo’n succes als vroeger Upstairs Downstairs. Saki is zo ongeveer de uitvinder van het scherpzinnig-humoristische verhaal. Sommige zijn nu wat verouderd, maar Saki’s observatievermogen is onovertroffen. Samen met zijn gevoel voor timing en spetterende dialogen zorgt dat ervoor dat de verhalen na 100 jaar nog steeds indruk maken.