De poëzie achter de homo-erotiek

‘Geweld is de naam die ik geef aan een onverschrokkenheid in rust die belust is op gevaar.’

De openingszin maakt meteen duidelijk op wat voor types de ik-figuur op valt. Toch is de homo-erotiek geen hoofdzaak in dit boek. ‘Ik schrijf om mensen, voorwerpen en gevoelens die als laag bekend staan in ere te herstellen.’ Salvador, Stilitano, Michaelis, Armand… Harde jongens komt Jean Genet zat tegen in het onderwereldmilieu waarin hij verkeert. ‘Mannelijke gratie, vergezeld van heerszuchtige, soevereine bewegingen’ – Jean schaamt zich niet voor zijn fetisjen en dat geeft hem kracht.

Die kracht had Genet hard nodig, want als afgestaan, ‘van nature vernederd’ bastaardkind komt hij bij een pleeggezin, en later in het tuchthuis terecht. Daar is hij snel weg: ‘ik ben in staat de sterkste banden ter wereld te verbreken: die van de liefde.’ Havensteden trekken hem aan (in Marokko ligt hij begraven met uitzicht op zee). Genet overleeft door overvallen te plegen – ook op oudere homo’s die jongensgezelschap zoeken - en zich te prostitueren. Hij zwerft door Spanje, Polen, Joegoslavië, wordt opgepakt, weer vrijgelaten, weer opgepakt, weer vastgezet… Hij ziet zijn eerste moord en leert dat hij op niemand anders dan zichzelf ècht kan rekenen.

In deze lichtelijk verfraaide autobiografie gaat hij op zoek naar wat hem aantrok in de misdaad en in die erotische avonturen:

‘In hun afwijzing van de waarden van uw wereld besluiten misdadigers […] een verboden universum te scheppen. Net als in de liefde keren ze zich af en keren ze mij af van de wereld en haar wetten.’

Genet (1910-1986) schreef niet om lezers te behagen. Hij draagt een radicale filosofie uit. Stelen is een heldendaad, schoonheid zit in obscene handelingen, vernederingen ondergaan maakt je sterk en als je onderop ligt is het juist goed als je geen enkel middel schuwt om je er bovenop te knokken. Daarom sympathiseerde hij met anderen die voor hùn waarheid vochten: De PLO, De Rote Armee Fraktion, de Black Panthers. In zijn toneelstuk De meiden aanvaarden twee dienstmeiden de uiterste consequentie van hun strijd voor hun waardigheid en tegen de ‘mevrouw’.

Dat je nu in bibliotheken kan zoeken op de term ‘homo-erotische literatuur’ is mede aan baanbrekers als deze auteur te danken. Uitgever Gaston Gallimard durfde het in 1949 alleen aan dit werk publiceren als de rauwste scènes, zoals die met de half leegknepen tube vaseline op het politiebureau, geschrapt werden. Er was natuurlijk al Si le grain ne meurt (1924), maar André Gide en anderen gooiden er nog wel een ik-weet-zelf-ook-wel-dat het-slecht was-wat ik-deed-saus over. Geen denken aan bij Genet.

‘Een belangrijk werk, maar in Nederland niet meer (er was ooit een vertaling van C.N. Lijsen) te verkrijgen’, schreef een krant nog niet zo lang geleden. Daar is nu dankzij deze prachtige uitgave van de Bezige Bij en Kiki Coumans dus verandering in gekomen. Indrukwekkend hoe ze Genets mix van straattaal en poëtisch Frans (Genet was dol op de gedichten van Pierre de Ronsard, die leefde van 1524 tot 1585) heeft omgezet. Op Amsterdam FM vertelde Kiki hoe ze - geheel in de ban van deze kleurrijke figuur – in Parijse archieven dook en uitvond dat Genet nooit heeft geweten dat zijn moeder naar hem op zoek is gegaan.

Vijf sterren verheerlijken Jean en zijn criminele maats misschien net iets te veel (je kan ook antibourgeois zijn zonder onschuldige mensen verrot te slaan, zoals J.-K. Huysmans), maar op Genets literaire mérites is weinig aan te merken: feministisch essayiste Susan Sontag vergeleek hem met Kafka en Proust.

Hoe vaker je dit boek leest, hoe meer je eruit haalt. Van reflectie op het schrijverschap tot een visie op zelfvervulling (Jean-Paul Sartre schreef een essay van 600 bladzijden over hem, wat Genet dan weer beklemmend vond). Je kan het ook gebruiken om kracht uit te putten: grote kans dat Jeans zelfbedachte weerbaarheidsfilosofie ertoe heeft bijgedragen dat hij toch maar mooi de 75 jaar heeft gehaald.