Oppervlakkige rondleiding in het rijk der zieken

Deze achtste roman van Hanna Bervoets (1984) heeft een opvallend thema: chronisch ziek-zijn. Zoals ze zelf zegt in een interview dat op 17 mei 2019 in De Volkskrant verscheen: ‘Chronisch ziek zijn is geen verhaal. Het is een zure toestand, en that’s it. Maar het is ergens ook raar dat er zo weinig fictie is over die zure toestand, als je bedenkt dat meer dan de helft van de Nederlanders, 52 procent, chronisch ziek is, volgens de officiële cijfers. Daar vallen fysieke klachten onder, maar ook mentale aandoeningen en sociale stoornissen. De topdrie: artrose, nek- en rugklachten en diabetes. ‘De Amerikaanse essayiste Susan Sontag schreef dat we allemaal geboren zijn als burgers van twee rijken: het rijk der gezonden en het rijk der zieken. Dat heb ik als uitgangspunt voor deze roman genomen. De norm in onze maatschappij is gezond zijn, maar wat als je daar niet onder valt? Hoe verhoud je je als inwoner van het rijk der zieken tot het rijk der gezonden? Zelf voel ik me, en dat klinkt misschien gek, loyaal aan alle zieken. Als iemand iets onder de leden heeft, ook al is het griep, dan nog is die persoon op dat moment een inwoner van het rijk der zieken. En ik weet hoe het daar is.’

Het boek vertelt het verhaal van Clay en hoe hij transformeert van gezonde man naar chronisch patiënt.
Enige tijd nadat hij met zijn partner Nora en Silke, het dochtertje van een vriendin, een bezoek heeft gebracht aan een kinderboerderij, krijgt Clay enorme koorts. Als die gezakt is, denkt hij het ergste te hebben gehad, maar hij blijft last houden van vermoeidheid. Bij die vermoeidheid komen ook nog allerlei pijntjes en zo gaat het langzaam bergafwaarts met zowel zijn gezondheid als met zijn relatie. Ondertussen ondergaat hij het ene onderzoek na het andere en wordt er van alles uitgesloten, maar een diagnose komt er niet. Tot hij op een dag van een arts de bevestiging van zijn vermoedens krijgt: het is QVS, de nasleep van de Q-koorts die hij door een besmette geit op de kinderboerderij heeft opgelopen.
Hanna Bervoets laat meedogenloos zien wat een impact een chronische ziekte op het leven van een patiënt kan hebben: in het begin is er begrip alom, maar omdat de patiënt er niet ziek uitziet, is het daar al snel mee gedaan. Zo wordt de sociale kring van de patiënt steeds kleiner en zijn op een gegeven moment alleen nog lotgenoten over.
Daarnaast beschrijft Bervoets een parallelle wereld: het rijk der zieken, dat geïnspireerd is op Susan Sontag’s ‘Illness as Metaphor’: “Wij zijn zowel burger van het rijk der gezonden als van het rijk der zieken. Hoewel we bij voorkeur alleen van het goede paspoort gebruikmaken, komt iedereen vroeg of laat gedwongen in dat andere rijk terecht, al is het maar tijdelijk.”
De parallelle wereld is de wereld van de gezondheidszorg waarin je geen mens meer bent, maar alleen je lichaam of je ziekte of het gebrek daaraan wordt gezien.
‘Dat is het ding met specialisten: je hebt de aandoening van hun specialisatie of je hebt hem niet, en zodra je hem niet blijkt te hebben word je volkomen oninteressant voor ze, je moet bij een ander loket wezen maar ze kunnen je niet vertellen welk, en ik zag de belangstelling uit die mannen wegsijpelen zodra ze de uitslagen van hun onderzoek met me gedeeld hadden, ik was hun kamer nog niet uit of ze waren me vergeten waarschijnlijk.’
Ook de therapeuten die de patiënt moeten helpen om met zijn aandoening om te gaan, zijn niet echt betrokken: er wordt uit een map voorgelezen wat er gedaan moet worden en de cliché-zinnen vliegen je om de oren.
Daarnaast is er de wereld van de alternatieve therapieën en middeltjes waarin je makkelijk verstrikt en verblind kunt raken door de beloftes van verlichting van de klachten en zelfs de kans op genezing.

Hanna Bervoets gebruikt veel verschillende stijlen om het verhaal te vertellen waardoor ze op een makkelijke manier veel van haar ideeën kwijt kan, maar waarmee ze tegelijkertijd grote afstand schept tot hoofdpersoon Clay zodat de lezer zich moeilijk met hem kan identificeren.
‘Illness as a metaphor’ is mooi uitgewerkt in de parallelle wereld van Clay en bevat zelfs daarin nog metaforen. Of de nieuwe woorden die ze bedacht heeft zich in de Nederlandse taal zullen nestelen zal de tijd uit moeten wijzen, maar ze geven de parallelle wereld in ieder geval een extra surrealistisch tintje.
Het boek zorgt ervoor dat de lezer zich afvraagt in welk rijk hij zich bevindt en hoe zijn houding is ten opzichte van de inwoners van het andere rijk. We worden welkom geheten in het rijk der zieken, maar het blijft een oppervlakkige rondleiding, omdat je niet echt met Clay kunt meeleven.