De Verdenking : Een literaire thriller avant la lettre?

FRIEDRICH DÜRRENMATT : DE VERDENKING


Een literaire thriller avant la lettre ?

In november 1948 ligt politiecommissaris Hans Bärlach herstellend van een zware hartoperatie in het ziekenhuis Salem in het Zwitserse Bern. Helaas is bij hem ook ongeneeslijke kanker geconstateerd, waardoor hij waarschijnlijk niet langer dan een jaar te leven heeft. Terwijl hij een exemplaar van het Amerikaanse tijdschrift Life uit 1946 doorbladert, stuit hij op een gruwelijke foto van Kamparts Nehle, die in het concentratiekamp Stutthof een gevangene zonder narcose opereert.
Hij toont deze foto aan zijn arts en vriend Samuel Hungertobel, die door de foto geschokt lijkt. Hij geeft na aandringen van Bärlach toe dat de man op de foto hem doet denken aan een andere arts, Fritz Emmenberger, een gevierd specialist en eigenaar van de Sonnensteinkliniek in Zürich, waar de zeer rijken zich laten behandelen door middel van een door Emmenberger ontwikkelde methode met hormonen. De foto in Life is onduidelijk, omdat het gezicht van de arts deels schuilgaat achter een operatiemasker.
Een opvallende gelijkenis? Een persoonsverwisseling? Er zijn veel complicerende factoren en de oude speurzin van Bärlach flakkert weer op. Hij roept de hulp in van een oude Joodse vriend met de schuilnaam Gulliver, die vele concentratiekampen overleefd heeft ten koste van tal van verminkingen en met behulp van slimme trucs. Officieel is hij doodverklaard, maar heimelijk reist hij door Europa om nazi-misdadigers op te sporen. Bärlach vraagt Gulliver of hij kamparts Nehle kent. Uiteindelijk geeft Gulliver toe dat hij de maker is van de bewuste foto.
Met hulp van Hungertobel weet Bärlach zich onder een schuilnaam naar de Sonnensteinkliniek te laten transporteren om zich te laten behandelen door Emmenberger. Hij ontmoet daar Emmenberger en zijn assistente dokter Marlok, de enige vrouw van betekenis in het boek. In een versneld tempo gaat het dan naar een climax.
Wellicht belangrijker dan plot en karakters zijn de diepzinnige, filosofisch getinte dialogen tussen Bärlachenerzijds en Hungertobel, Gulliver en Emmenberger anderzijds. Het gaat dan over goed en kwaad, gerechtigheid, misdaad en straf, recht en onrecht, kortom het wezen van het menselijk bestaan en de maatschappij. De karakters ondergaan weinig of geen ontwikkeling en zijn niet altijd realistisch, terwijl de plot nogal wat toevalligheden en onwaarschijnlijkheden bevat.
Als stijlfiguur valt op dat Dürrenmatt de discussies deels in de directe en deels in de indirecte rede laat plaatsvinden, soms in twee opeenvolgende zinnen van dezelfde persoon. Het boek zou dan ook eenvoudig om te zetten zijn in een toneelstuk, met de weinige beschrijvende stukken als toneelaanwijzingen. Niet verwonderlijk, gezien het belang van Dürrenmatt als toneelschrijver.
Hebben we nu te maken met een vroeg voorbeeld van wat men nu een "literaire thriller" noemt of gaat het meer om de onderliggende problematiek? Er is misdaad, er is speurwerk, er is spanning, maar wat het meest indruk maakt is Dürrenmatts visie op mens en maatschappij, vooral als je dit beziet tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog, die op het moment van publicatie (1953) nog vers in het geheugen lag en die natuurlijk een hoofdthema van het boek is.