Heldendaad of heldenpraat?

Stijn van der Loo (1963) schijnt een voorkeur te hebben voor ploeterende en zwoegende eenvoudige lieden en sloopwerk, zoals we hebben kunnen lezen in zijn vorige roman Slopers (2012). In het onlangs verschenen Kleine helden zijn wij (2018) gaat het op dezelfde voet, en toch weer niet helemaal, verder, zonder dat dat verveelt! Ook nu weer een dorpje in Brabant, waar de dementerende moeder van de ik-verteller Smolders woont. De vijftiger zelf woont in Amsterdam op een zolderetage. En er wordt weer flink gesloopt. De veel jongere echtgenote van het hoofdpersonage ‘sloopt’ hun huwelijk door vreemd te gaan en hem te verlaten; met haar nieuwe lief bewoont zij de aangrenzende zolderetage, wat tot komische en pijnlijke situaties leidt. Smolders sloopt zijn gezondheid door te vaak en te diep in het glaasje te kijken. Als zzp-er heeft hij, journalist en liedjesschrijver, het ook al niet gemakkelijk. Een zware lentestorm sloopt een huis bij Smolders om de hoek; de boom die door het dak gaat, doodt de moeder en de jonge kinderen blijven verweesd achter. (Een tijdens die storm afgebroken tak, door Smolders in de volle lengte in zijn auto gelegd, krijgt een kleine rol in de roman.)

Het zwaarst getroffen door sloop wordt de moeder van Smolders. Zij gaat geestelijk langzaam maar zeker achteruit door de ziekte van Alzheimer. Een groot deel van dit boek is aan haar gewijd, en daarmee tegelijk aan de moeder van de schrijver. In zijn nawoord vertelt hij dat deze roman ontstaan is tijdens de periode waarin hij samen met zijn vrouw, zus en broer voor zijn dementerende moeder zorgde. Hij noteerde haar grappige, ontroerende en daardoor vaak schrijnende uitlatingen en verweefde ze in dit verhaal. Hoewel het verhaal gebaseerd is op de eigen ervaringen van de auteur moet het toch als fictie beschouwd worden, met een hoog werkelijkheidsgehalte. De personages, een bescheiden aantal, komen zeer levensecht over, niet in de laatste plaats door de beeldende taal, wellicht te danken aan Van der Loo’s andere professie, theatermaker. Alle personages worstelen met kleine of grote problemen. Eentje, Smolders, worstelt met alles, zoals zijn zus beweert: 

“Jij bent al je hele leven in gevecht met jezelf en de wereld.” 

Het verhaal speelt zich af in een tijdsbestek van ongeveer een jaar, maar de herinneringen gaan terug tot de tijd van Smolders’ grootouders. Heden en verleden gaan naadloos in elkaar over en maken het verhaal levendig. De schrijfstijl is vlot, alledaags, en dat zijn ook de onderwerpen die variëren van het piepende bed van zijn echtgenote en haar lief achter het dunne scheidingswandje en de poepluiers van moeder tot kleine heldendaden, (Smolders over zijn opa, die een belangrijke kunstverslaggever was). “Hij nam wel mooi ontslag toen de krant in de oorlog werd overgenomen door de Duitsers.” Het afscheidsfeestje van een ontslagen redacteur is aanleiding tot gefilosofeer, ook iets wat de schrijver niet gauw uit de weg gaat. Smolders: 

“Wij mannen houden ons nou eenmaal staande met heldenpraat. De held zijn is het enige waartoe we uitgerust zijn. En bij gebrek daaraan: heldenpraat. (…) Helden zijn. We hebben het nodig om held te mogen zijn.”

Ondanks de zware thema’s is dit beslist geen somber boek geworden. De hierboven genoemde tak zorgt voor een omslag in het leven van Smolders; de norse mopperaar herpakt zich, wordt actief en komt tot leven, in tegenstelling tot zijn moeders hondje: 

“Ik bel Zus. Die heeft het nieuws al gehoord. ‘Ja, ze heeft hem vergiftigd,’ zegt ze. ‘Ze vergiftigt alle beesten die ze heeft. Door ze chocola te voeren. Of chinees. En toetjes. Koffie zelfs. Dat beest had het aan zijn nieren. Ze is een uiterst liefdevolle moordenares.’”

Dit boek is gewoon grappig, mooi en ontroerend, met “gewonemensendingen, het leven, niks om over te trompetteren.” Dat laatste doen we toch maar wel. Bij deze!