Hoe je een leven betekenis kunt geven

De prachtige zinnen in de nieuwe roman van Jan Vantoortelboom trekken je het verhaal in. Trefzeker bouwen ze een spanning op. Wat gaat er gebeuren? De korte hoofdstukken zorgen ervoor dat je pagina na pagina omslaat, voor je het weet is het boek uit. Het leven van Leon dendert voorbij als een trein. Wacht even het is niet lezer die haast heeft….

Daar lijkt het anders wel op, na het succes van Meester Mitraillette trappelen lezers vol ongeduld voor volgend boek van Jan Vantoortelboom. Hoewel ik nog nooit iets van deze schrijver had gelezen, was ik wel heel nieuwsgierig naar zijn alom geroemde stijl. Toen uitgever Atlas Contact zijn nieuwe roman pitchte in De Club van Echte Lezers, kreeg ik de kans om alvast te beginnen in ‘De man die haast had’.

Decor voor deze roman is Zeeuws Vlaanderen. In Zeedijk aan de Westerschelde woont Leon, een schijnbaar onbewogen man, althans dat zou een buitenstaander kunnen zeggen, want de eerste regels maken al duidelijk dat Leon meer voelt dan dat hij laat zien: “Daardoor dachten de mensen dat hij een sterke man was; dat hij een innerlijke kracht bezat die verdriet en pijn op een manier sneller dan de tijd kon verwerken.”

Dat hij verdriet en pijn te verwerken heeft in zijn leven, moge duidelijk zijn. Als hij zes jaar is, komt Elsie, zijn geliefde oppas ongelukkig ten val tijdens het verstoppertje spelen. Een week na zijn twaalfde verjaardag overlijdt zijn moeder. Voor die tijd moest Leon al inspringen als zijn ouders ruzie maakten, door de manische depressieve buien van zijn moeder. “Die voorvallen onthechtten hem van zijn eigen leven”. De drama’s in zijn jeugd leren Leon dat het leven eindig is en hij weet niet wanneer zijn tijd op is. Dat besef is de spanningsboog in deze roman.

Er worden weinig woorden gewijd aan de verwerking van de jeugdtrauma’s, geen zware psychologische kost deze roman. Aan de hand van terloopse opmerkingen, mag de lezer zelf interpreteren hoe Leon in het leven staat. Ik vind het prachtig als een schrijver niet veel nodig heeft om de verbeelding van een lezer te prikkelen. Met zorgvuldige gekozen woorden en zinnen schetst Jan Vantoortelboom herinneringen, die lezers ook kunnen hebben. Ik herkende het gevoel van Leon wat hij heeft als zesjarige: Nog niet kunnen klokkijken, maar toch het besef dat de wijzers van de klok aangeven wanneer fijne momenten straks afgelopen zijn. ‘Daardoor werd hij al verdrietig voor het moment van afscheid aanbrak.’ Een zin die synoniem is voor mijn gevoel van zondagmiddag als kind. De filmische scenes, van het schoolplein, het kwajongensgedrag in het maisveld of het met de billen bloot in de kleedkamer van de gymzaal hebben ook die kracht. Zo trekt het gewone leven van Leon aan je lezersoog voorbij; een jeugdvriendschap, een baan als conciërge op een school, zelfs een relatie met een lerares en als hobby een boot bouwen. Ondertussen zijn daar ook de bezoeken op zaterdag bij Elsie, de oppas van vroeger, die in een instelling woont. Als lezer merk je hoe die verplichting ontwikkelt, van een op een hoge stoel zitten en de tijd weg wiebelen, tot kleuren, voorlezen en uiteindelijk hele gesprekken. De filosofische vraag wat de echte betekenis van het leven is, lijkt subtiel tussen de regels te zijn verstopt.

Het contrast in de roman; de beschrijving van het saaie leven van Leon ten opzichte van de titel ‘De man die haast had’, naast de afbeelding van een jong meisje, is slechts één van de vele manieren waarop er in dit verhaal gespeeld wordt met woord en beeld. Het maakt het lezen van deze nieuwe Vantoortelboom tot een genot. De zinderende zinnen eindigen net zo makkelijk in een anticlimax…