Recensie De Toverberg

Ik ben vorig jaar (2008) in De toverberg begonnen, maar toen mijn vader op plotseling overleed, heb ik het weggelegd omdat mijn hoofd er absoluut niet meer naar stond. Bijna een jaar later ben ik er weer in verder gegaan. Ik herinnerde me van het jaar daarvoor dat het me zo nu en dan boeide, maar dat er ook stukken waren waar ik mijn hoofd er niet echt bij kon houden.
Er zijn twee redenen dat de rest van het boek - zo'n 600 pagina's - me nu veel beter beviel:
- meer kennis (o.a. door het boek We waren met zijn vijven van Viktor Mann) van de schrijver Thomas Mann, de periode waarin het boek geschreven is en Mann's bedoelingen met het boek
- niet te lang achtereen lezen; dit is typisch een boek dat ik in kleine hoeveelheden tot me moest nemen om mezelf de kans te geven het net gelezene even te laten bezinken.

Het sanatorium Berghof, waar het verhaal zich grotendeels afspeelt, wordt bevolkt door een zeer gevarieerd patiëntenbestand uit alle windstreken, dat regelmatig veranderingen ondergaat. Er gaat nogal eens iemand dood, er vertrekken regelmatig personen - waarvan een deel weer terugkeert, omdat ze niet geheel genezen waren en weer ziek geworden zijn - en er verschijnen nieuwe patiënten. Zo nu en dan komen ook nog familie en vrienden van patiënten langs, waarbij vrijwel altijd ook een (vochtig) plekje wordt ontdekt.
De patiënten en overige bewoners zijn op zichzelf al interessant genoeg om een aardig verhaal over te schrijven, maar zijn - en daar gaat het Mann uiteindelijk om - tot figuur geworden politieke, religieuze of filosofische stromingen of de verpersoonlijking van dood of liefde, verleiding, enz. Het zijn, kortom, allegorische personen. Maar ook het hermetisch van de 'echte' wereld afgesloten sanatorium zelf, met zijn eigen ritme en rituelen, is een allegorie.

Ik heb genoten van de persoonsbeschrijvingen, de absurde situaties en van de discussies onderling. De discussies van dhr. Naphta met dhr. Settembrini zijn briljant 'over the top': de humanist (Settembrini) en de radicale Jezuiet (Naphta, maar het had een willekeurige hedendaagse 'neocon' kunnen zijn) die op het scherpst van de snede hun wereldbeeld aan elkaar trachten duidelijk te maken, onderwijl dat van de ander ridiculiserend. Hans Castorp is, eigenlijk net als de lezer, voornamelijk toehoorder bij deze discussies.
Hans brengt zeven jaar door in het sanatorium en gebruikt die tijd om al lezend, toehorend en aanschouwend grip op de wereld en zijn eigen inbreng daarin te verkrijgen. Hij doet op afstand met alles mee, observeert vaak enigszins misprijzend, trekt soms voorzichtig conclusies, maar is vooral verliefd op de liefde en het lijden. Hij geniet van het lege, luxueuze, feestelijke 'leven' op de berg, ver van alle realiteit. Alleen de wereld van het hoog gelegen sanatiorium bestaat voor Hans; het 'laagland' en alles wat daar gebeurt, bestaat niet meer voor hem. Uiteindelijk is dat niet vol te houden en krijgen de bewoners van het sanatorium toch te maken met dat wat in het 'laagland' gebeurt en kan ook Hans zich niet onttrekken aan uitbreken van de eerste wereldoorlog. Aan alles komt een eind, nietwaar? Ook aan De toverberg en Hans Castorps' opvoeding tot wereldburger.

Dit is geen spannend boek, dat je dwingt tot doorlezen, vol met 'cliff hangers'. Het is wel een boek vol prachtig beschreven mensen en dialogen, waarvan de werkelijke betekenis(sen) niet in één lezing te vatten is (zijn). Thomas Mann 'eist' dan ook van zijn lezers dat ze het boek minstens tweemaal lezen. Dit was voor mij de eerste keer en - het moet gezegd worden - ik ben benieuwd wat een tweede lezing ervan mij gaat opleveren. Eigenlijk had ik het boek twintig jaar geleden voor de eerste keer moeten lezen, dan had ik dat nu geweten .

Er is ook een film van De toverberg gemaakt, die op dit moment in 16 stukjes van 10 minuten op You Tube kan worden bekeken:

window.addEvent("domready", function(){var FO1248878745 = { movie:"http://www.youtube.com/v/UqUecXceQqE", width:"300", height:"247", majorversion:"8", build:"0", xi:"true" };UFO.create(FO1248878745, "divID1248878745");});
Der Zauberberg part 1, Thomas Mann