Waarheid en nepnieuws

Op foto’s die gemaakt zijn vlak voor ze hun tocht gingen uitvoeren ogen ze jong, enthousiast en vrolijk. Ze hadden er zin in. Het is 1959. Acht mannen en twee vrouwen, die elkaar kenden van het toenmalige Polytechnisch Instituut van de Oeral, op weg naar een expeditie naar de Otortenberg in de voormalige Sovjet-Unie. Eén student haakte voortijdig af. De overige deelnemers overleefden geen van allen de expeditie. Ze werden in de sneeuw gevonden, naakt, met vreemde verwondingen en onder verdachte omstandigheden. De precieze toedracht van hun dood is nooit duidelijk geworden. Olivier Willemsen heeft dit gegeven als startpunt voor zijn roman ‘Roza’ gebruikt. Een prachtig startpunt. Rusland eind jaren vijftig, een periode vol losse eindjes, geheimen, angsten en repressie. De onverklaarbare dood van de expeditiegangers past hier uitstekend in. Het geeft Olivier Willemsen de mogelijkheid om in romanvorm een spel te spelen met de vraag: ‘Wat is waarheid, wat is nepnieuw’, en dat spel speelt hij met verve. Na een korte inleiding, waarin het lot van de expeditieleden wordt beschreven, wordt vanuit vier verschillende verhaallijnen licht op de gebeurtenissen geschenen. In alle vier verhaallijnen staat het personage Roza Andreja Onilova centraal, eerst als jong dorpsmeisje, dan als vluchtelinge, als moeder en als object van historisch onderzoek. Een verzonnen personage, die zelf ook weer van alles lijkt te verzinnen en onder meer haar eigen levensgeschiedenis anders inkleurt dan de werkelijkheid. Haar verhalen kruisen andere personages en verhalen, waarvan ook niet duidelijk is of die de werkelijkheid recht doen. Bijvoorbeeld de zoon van Roza, die namens zijn moeder allerlei verhalen vertelt aan de uitwisselingsstudent uit Nederland: deels kloppen die verhalen niet, maar of dat voor al zijn verhalen geldt? Deels vertelt deze zoon gewoon door wat zijn moeder hem heeft verteld, maar weet hij wanneer zij de waarheid anders kleurde en waarom? En de vuurtorenwachter: hij vertelt hoe hij Roza aantrof, en wat hij daarbij denkt, maar kloppen zijn verhalen wel? En Roza zelf: zakt zij weg in dementie, en weet zij daarom niet meer wat wel en wat niet waar is, of komt enige vergetelheid haar juist goed uit?
Heel intrigerend allemaal, een roman die je voortdurend op het verkeerde been zet en je steeds naar nieuwe interpretaties doet gissen. Zonder dat je als lezer echt in verwarring raakt, je wilt maar al te graag meedenken en meedoen met alle geheimen en raadsels die naar voren komen. Een logische puzzel die niet oplosbaar is. Olivier Willemsen leidt je met vaste hand (en met prachtige taalgebruik, wat kan deze man schrijven!) door naar het einde, en ook daar liggen nog vele mogelijke oplossingen op de lezer te wachten. Prachtig.