Een geweldige aanklacht tegen de samenleving

Het leven van neurowetenschapper Joe Chayefski wordt overhoop gegooid als hij op een dag bedreigd wordt door dierenactivisten. Al gauw rijst het vermoeden dat Samuel, de zoon die hij meer dan twintig jaar geleden in Finland achterliet, achter de dreiging zit. En dan zijn er ook nog Joe’s dochters, die door een marketingbedrijf gemanipuleerd worden psychoactieve middelen in te nemen om hun prestaties te optimaliseren. Langzaam dreigt zijn nieuwe gezin te bezwijken onder de druk en uit elkaar te vallen.

Ze weten niet wat ze doen is een lijvig boek. In iets meer dan 600 pagina’s neemt Jussi Valtonen de lezer mee in de wereld van Joe. De wereld van de wetenschap, waarin zaken onderzocht en verklaarbaar zijn. De wereld waarin iedereen een mening heeft en die ook zegt. Maar welke mening bevat dan waarheid in de brij die ontstaat. De wereld met nieuwe smartphones voor sociale media. Nee, wacht, het is geen smartphone, het is een iAm, een apparaat dat meer mogelijkheden bevat dan de huidige smartphones aan sociale media tools kunnen bieden. De wereld die Valtonen bedacht heeft is fictief, maar zou zo morgen werkelijkheid kunnen worden.

Bigdata worden gebruikt om mensen te manipuleren in de richting die wereldwijde concerns juist achten. Niets is privé, zelfs je gedachten niet, en alles wordt vastgelegd. Het Big brother concept uit ‘1984’ van George Orwell verbleekt tot een ouderwetse versie, uit grootvaderstijd of nog ver daarvoor. Valtonen schetst daarnaast meedogenloos de verkokering die ontstaat als je niet met enige realiteitszin naar sociale media en communicatie op internet kijkt. Niets is wat het lijkt en alles is gemanipuleerd.

De schrijfstijl van Valtonen is prettig. De taaiheid zit hem in de gedachten van de personages, die allemaal goed uitgewerkt zijn. De lezer moet zich door een veelheid van zinnen worstelen die gedachten bevatten. Juist deze gedachten maken de personages levensecht. Zoals Joe in zijn werk alles strikt methodisch onderzoekt, zo gaan zijn gedachten met hem op de loop. En als je worstelt met je eigen gedachten, dan zitten ze snel in een vicieuze cirkel, waardoor het moeilijk is om realiteitszin vast te houden. Gebruik van sociale media verergeren deze cirkel, juist doordat het makkelijk is dezelfde meningen te vinden.

En daarmee is de titel verklaard: weten wij eigenlijk wel wat we doen? Weten wij welke (voor)selectie reeds gemaakt is in de hoeveelheid informatie die we aangeboden krijgen via Facebook, LinkedIn en Google op internet? Die selectie bepaalt wel wat wij kiezen! Valtonen heeft een geweldige aanklacht geschreven tegen de mensen in de samenleving van onze tijd: Ze weten niet wat ze doen!