Zoals een vogel vleugels nodig heeft, kan een mens niet vliegen zonder illusies.

'Het ene moment was je haar instrument, de volgende keer vond je een therapeut voor je'. Dit beschrijft de verhouding tussen Tim Verbogt en Beatrijs Huizinga in Het dodenschip (2022) van Vincent Baumgart. De twintig jaar jongere Tim besluit lastminute mee te gaan met zijn minnares op een cruiseschip die wel eens haar laatste reis zou kunnen zijn. Beatrijs, ook oud werkgever van Tim, is ongeneeslijk ziek en betaalt voor de hele reis. Zodra Beatrijs haar eenpersoonskamer wijzigt naar een tweepersoonskamer, weet Tim niet of deze reis wel goed voor hem gaat uitpakken. Eenmaal op reis worden gesprekken over de relatie en de gezondheid van Beatrijs vermeden, worden activiteiten voor mensen met een 'gebrek aan geestelijk niveau' door Tim uit ‘angst’ om het spektakel te missen bijgewoond en hij probeert door het boek Het dodenschip van B. Raven te komen. Een boek waarin de hoofdpersoon aan boord van een wrak de tijd tussen leven en dood probeert in te vullen. Dit komt overeen met wat Tim op het cruiseschip doet. Ruim drie maanden lang doet hij zijn best om zijn eigen gecreëerde gevangenis aan illusies niet te verliezen: 'Ik moest mijn rol blijven spelen'.

Baumgart speelt in zijn derde roman met satire op het consumentisme en het hedendaagse hedonisme, maar het verhaal heeft een diepere psychologische laag die je bij verschillende Nederlandse schrijvers zoals Willem Frederik Hermans in De Donkere Kamer van Damokles (1958) en Gerrit Komrij met Dubbelster (1993) ook vindt, namelijk het dubbelganger perspectief. De dubbelganger wekt verwarring op, want het gaat in de roman niet zozeer om, in de traditionele zin van het woord, mogelijke uiterlijke gelijkenissen met de ander. In Het Dodenschip ligt de focus op iemand met een identiteitscrisis. Baumgart bouwt geleidelijk de spanning op en je voelt als lezer dat Tim vroeg of laat een innerlijke confrontatie moet aangaan. Tim representeert de verpersoonlijking van de conflictueuze verstandhouding van de mens tot zichzelf, maar ook tot de ander. De ander is in dit geval Beatrijs, de wetenschapper die, ten opzichte van de werkloze Tim, met knetterhard werken wel een positie heeft bemachtigd. Maar Beatrijs is niet de enige. Elk personage in het verhaal lijkt Tim te confronteren met zijn eigen bestaan. De onmacht en passiviteit van een ander, maakt hem bijvoorbeeld boos. Deze boosheid is een poging om zijn eigen falen weg te drukken. Daarin neemt Tim regelmatig de rol van een ander over: 'Ik kreeg zin om net zo stereotype te gedragen, als de omgeving aan het cliché voldeed'. Tim heeft geen moeite om als een echte 'loner' aan de bar te zitten (maar zich dan ook heel oncomfortabel te voelen), te flirten met de vrouwelijke bartender (die poging resulteert in schaamte) en zich bijna net zo te gedragen als een paar rijke Chinese business mannen in pak. Baumgart speelt hier met het idee dat uit ongenoegen en schaamte voor onszelf, de mens soms als dubbelganger van een ander door het leven gaat.

Deze ironische houding van Tim doet mij denken aan de term die schrijver Frans Kellendonk gebruikte: 'oprecht veinzen'. Tim heeft besef van het verschil tussen beeld en werkelijkheid en ervaart een soort 'ontgoochelde vorm van geloven in zijn eigen illusies'. Tim doet bijvoorbeeld vaak alsof hij weet waarover hij het heeft, maar hij kan niet vergeten dat het maar een soort 'doen alsof' is om erbij te horen. Hij voelt zich niet op zijn gemak op het schip, maar krijgt later in het verhaal het besef dat hij niet meer naar huis kan om de lege werkelijkheid van zijn situatie onder ogen te komen. De ironische houding van Tim smoort dus zijn gevoelens en zorgt dat hij semi door het leven gaat.

Deze houding versterkt zijn angsten. Tim heeft bijvoorbeeld moeite om zijn denkvermogen actief te houden. Dit is een ramp voor het behouden van zijn ‘intellectuele imago’ waaraan hij zich vastklampt. Met het lezen van Het dodenschip krijgt hij angst wat er allemaal afspeelt in het water en fantaseert hij hoe het is om in het water dood te gaan als blijkt dat er op het cruiseschip iemand vermist is. Hij ervaart paniek om te laat te komen. Hij gaat onnodig hard sporten om het buikje weg te werken. Dit zijn allemaal voorbeelden van een splitsing van identiteit door angst voor leegte in de vorm van een dubbelgangersperspectief. Zolang Tim de rol van een ander blijft spelen en zichzelf beschermt van zijn ware realiteit, blijven zijn kwetsbaarheden en teleurstellingen uit beeld.

In de laatste hoofdstukken van het boek, doet Baumgart een slimme zet. Zonder de lezer in een richting te duwen, worden we aangezet om mee te gaan in het hoofd van Tim. Hebben we niet allemaal de neiging om als dubbelganger door het leven te gaan? Krijgen we niet allemaal te maken met angst om het leven op de verkeerde ‘manier’ in te vullen? Moeten we wel een spel voor de ander spelen om maar goedgekeurd te worden? Hoe sta jezelf tegenover ziekte en de dood? Met spanning beweegt de lezer door de laatste pagina’s heen en ervaren we een doorbraak in Tims houding ten opzichte van zijn leven. Kan hij door zijn eigen zelfverdedigende modus heen en betekent een omarming van zijn illusies een redding? Of brengt het lot met zich mee dat Tim de werkelijkheid op een andere, lege manier moet aangaan? Baumgart heeft een geslaagde roman met verschillende betekenislagen geschreven waarin we allemaal worden gedwongen om naar ons eigen gedrag te kijken.