Lezersrecensie
Een familiegeschiedenis door de Letse tijd
Het bed met de gouden poot van de Letse auteur Zigmunds Skujiņš (1926–2022), in 2025 vertaald naar het Nederlands door Brenda Lelie, is een familieroman die zich uitstrekt over meer dan een eeuw en het leven van de familie Vējagals volgt. Het verhaal verweeft persoonlijke geschiedenissen met de turbulente ontwikkeling van Letland, van de negentiende tot diep in de twintigste eeuw. Grote politieke gebeurtenissen blijven echter op de achtergrond; ze vormen een stille, onontkoombare context die de levens van de personages beïnvloedt zonder hen volledig te bepalen.
Het verhaal opent met twee centrale figuren: Noass, de zeevaarder die roem en avontuur zoekt, en zijn broer Augusts, die trouw blijft aan het land en het boerenleven. Deze tegenpolen belichamen uiteenlopende levenswijzen en idealen, maar delen een onverzettelijkheid die generaties lang standhoudt. Dankzij de psychologische diepgang van de roman wordt geen enkel personage gereduceerd tot stereotype: ieder heeft eigen motieven, innerlijke strijd en ontwikkeling, waardoor het familieverhaal rijk aan nuance blijft.
Skujiņš’ stijl draagt hieraan bij: poëtisch, precies en licht speels, waardoor het boek toegankelijk blijft zonder aan gelaagdheid in te boeten. Zijn beeldspraak is spaarzaam maar krachtig; een enkele metafoor kan een complexe gedachte helder en beeldend maken. Zo schrijft hij: “De waarheid mag dan misschien honderd armen en honderd benen hebben, maar net als mensen kan ze niet in twee bomen tegelijk klimmen.” Met dit beeld vangt de schrijver zowel de veelvormigheid van waarheid als de beperkingen van menselijke waarneming.
De lichte toon van het boek valt meteen op, ondanks de lange tijdsspanne en historische onrust. Skujiņš’ humor komt voort uit herkenbare menselijke eigenaardigheden en sociale dynamiek. Zo circuleert er een gerucht dat Noass tijdens een ingrijpende gebeurtenis letterlijk zijn “mannelijkheid” zou hebben verloren, waarna zijn vrouw op haar eigen manier langzaam afstand doet van haar vrouwelijkheid. Deze scène is geestig én veelzeggend en laat zien hoe de auteur de absurditeit van sociale verwachtingen blootlegt, zonder zijn personages tot typetjes te reduceren.
Tegelijkertijd biedt het boek een subtiele, kritische blik op het Sovjetsysteem. De bureaucratische traagheid en inefficiëntie van het kolchozsysteem — de collectieve landbouw onder staatscontrole — worden zichtbaar via de ervaringen van de personages, zonder dat het verhaal in politieke polemiek vervalt. Juist door deze kritiek in het dagelijks leven te verweven, behoudt het boek zijn literaire autonomie, des te opmerkelijker gezien de censuur waaronder het werd geschreven.
Binnen de Baltische literaire traditie nemen familiekronieken vaak een prominente plaats in, maar Het bed met de gouden poot onderscheidt zich door een unieke combinatie van psychologisch realisme, mededogen, humor en historische scherpte. Het laat zien hoe familiebanden zowel bron van kracht als aanleiding tot verandering kunnen zijn, en hoe tradities moeten meebewegen om te overleven.
Kortom, dit is geen zwaar of plechtig monument, maar een levendige, gelaagde roman over menselijke veerkracht. Geschiedenis, persoonlijke keuzes en de ironie van het leven verweven zich hierin op een volkomen natuurlijke manier, waardoor het verhaal zowel ontroert als aan het denken zet.
Het verhaal opent met twee centrale figuren: Noass, de zeevaarder die roem en avontuur zoekt, en zijn broer Augusts, die trouw blijft aan het land en het boerenleven. Deze tegenpolen belichamen uiteenlopende levenswijzen en idealen, maar delen een onverzettelijkheid die generaties lang standhoudt. Dankzij de psychologische diepgang van de roman wordt geen enkel personage gereduceerd tot stereotype: ieder heeft eigen motieven, innerlijke strijd en ontwikkeling, waardoor het familieverhaal rijk aan nuance blijft.
Skujiņš’ stijl draagt hieraan bij: poëtisch, precies en licht speels, waardoor het boek toegankelijk blijft zonder aan gelaagdheid in te boeten. Zijn beeldspraak is spaarzaam maar krachtig; een enkele metafoor kan een complexe gedachte helder en beeldend maken. Zo schrijft hij: “De waarheid mag dan misschien honderd armen en honderd benen hebben, maar net als mensen kan ze niet in twee bomen tegelijk klimmen.” Met dit beeld vangt de schrijver zowel de veelvormigheid van waarheid als de beperkingen van menselijke waarneming.
De lichte toon van het boek valt meteen op, ondanks de lange tijdsspanne en historische onrust. Skujiņš’ humor komt voort uit herkenbare menselijke eigenaardigheden en sociale dynamiek. Zo circuleert er een gerucht dat Noass tijdens een ingrijpende gebeurtenis letterlijk zijn “mannelijkheid” zou hebben verloren, waarna zijn vrouw op haar eigen manier langzaam afstand doet van haar vrouwelijkheid. Deze scène is geestig én veelzeggend en laat zien hoe de auteur de absurditeit van sociale verwachtingen blootlegt, zonder zijn personages tot typetjes te reduceren.
Tegelijkertijd biedt het boek een subtiele, kritische blik op het Sovjetsysteem. De bureaucratische traagheid en inefficiëntie van het kolchozsysteem — de collectieve landbouw onder staatscontrole — worden zichtbaar via de ervaringen van de personages, zonder dat het verhaal in politieke polemiek vervalt. Juist door deze kritiek in het dagelijks leven te verweven, behoudt het boek zijn literaire autonomie, des te opmerkelijker gezien de censuur waaronder het werd geschreven.
Binnen de Baltische literaire traditie nemen familiekronieken vaak een prominente plaats in, maar Het bed met de gouden poot onderscheidt zich door een unieke combinatie van psychologisch realisme, mededogen, humor en historische scherpte. Het laat zien hoe familiebanden zowel bron van kracht als aanleiding tot verandering kunnen zijn, en hoe tradities moeten meebewegen om te overleven.
Kortom, dit is geen zwaar of plechtig monument, maar een levendige, gelaagde roman over menselijke veerkracht. Geschiedenis, persoonlijke keuzes en de ironie van het leven verweven zich hierin op een volkomen natuurlijke manier, waardoor het verhaal zowel ontroert als aan het denken zet.
1
Reageer op deze recensie
