Een weg aanleggen uit klei en verlangen

In De nieuwe weg van beeldend kunstenaar en schrijver Christine Bax (1991) komt een Fries plattelandsdorp tot leven, een wereld van modder, klei en koppige mensen die proberen stand te houden terwijl de tijd hen inhaalt. In dat wat vergeten landschap woont Ype, een jonge man die zich doodverveelt. Niets omhanden, niets om naar uit te kijken — tot hij besluit zelf een weg naar de stad aan te leggen.

In tweede instantie krijgt Ype hulp van een aantal jongemannen. De weg wordt het hart van de roman, aanvankelijk als symbool van hoop en vooruitgang: een poging van de gemeenschap om met eigen handen de toekomst dichterbij te brengen. Maar gaandeweg verandert de weg van betekenis. Met het asfalt komt ook de buitenwereld binnen: vreemdelingen, lawaai, snelheid. De dorpelingen trekken weg, nieuwkomers nemen hun plaats in. De rust van vroeger maakt plaats voor onrust, en het dorp verliest zijn gemoedelijke samenhang.

Door zijn omgeving wordt Ype als zonderling beschouwd sinds een ongeluk hem “kapot in het hoofd” maakte, maar hij blijft vasthouden aan zijn idee van verbinding en betekenis, en dromen van vooruitgang. Zijn vrouw Marga zoekt houvast in haar geloof, zijn dochter Klaske probeert zich los te maken van alles wat haar beperkt, vrijheid te zoeken door desnoods te breken met wat er van haar wordt verwacht. Terwijl Ype zich overgeeft aan zijn nieuwe kleurentelevisie, stort Klaske zich in het rumoer van het moderne leven: werk, drank, lawaai, verzet.

Bax baseerde haar roman op een waargebeurde geschiedenis uit 1952, toen werkloze jongemannen in Houtigehage op eigen kracht een verharde weg aanlegden. Van dat bescheiden feit maakt ze een bezielde metafoor: het verlangen van gewone mensen om grip te krijgen op hun lot. Ze verbindt het lokale met het universele, het historische met het persoonlijke.

De roman beslaat meerdere decennia, waarin het leven op het platteland langzaam transformeert. De veranderingen zijn voelbaar in details: de komst van de televisie, het verdwijnen van oude zekerheden, de groeiende afstand tussen ouders en kinderen. Bax schrijft met een scherp oog voor die verschuivingen, maar ook met zachte hand. Ze heeft gevoel voor de tragikomische kanten van het alledaagse leven, en weet haar personages met warmte te tekenen, zelfs als ze botsen of falen.

De taal van De nieuwe weg is eenvoudig en direct, en sluit goed aan bij de wereld die ze beschrijft. Soms is die taal grof, soms verrassend poëtisch. Bax durft beelden te gebruiken die beklijven: “Zijn herinneringen schuiven ineen als gevouwen handen, en hij ziet steeds slechter het verschil tussen vroeger en later”. Die momenten geven het boek een melancholische glans.

Af en toe neigt de stijl naar overdaad — veel hoofdletters in uitroepen, klanknabootsingen en herhalingen — maar dat past ook bij de leegte van het dorp en de eenvoud van de stemmen die daar klinken. De kracht van Bax’ proza ligt in haar vermogen om ritme en sfeer te vangen.

De roman ontwikkelt zich van een sociaal-realistisch verhaal naar iets losser en symbolischer. Vooral in de latere hoofdstukken vervagen de grenzen tussen werkelijkheid en verbeelding: het dorpsleven mengt zich met televisiebeelden, dromen en herinneringen. Daardoor is het slot minder concreet, maar wel een uitdrukking van tijd die versnelt, en van werelden die door elkaar gaan lopen.

Bijzonder aan De nieuwe weg is de manier waarop Bax laat zien hoe vooruitgang vernieuwing brengt, maar ook voor verlies. De weg die Ype bouwt, is tegelijk een belofte en een breuklijn; hij verbindt het dorp met de wereld, maar scheurt de gemeenschap open. Het verlangen om te ontsnappen aan armoede en stilstand is onlosmakelijk verbonden met de angst om jezelf te verliezen.

Met dit debuut toont Christine Bax zich een schrijver met een sterk gevoel voor taal, sfeer en menselijkheid. Ze weet hoe ze landschap en emotie met elkaar kan laten samenvallen, en ze schrijft met een milde ironie die haar personages tot leven wekt. De nieuwe weg is een roman over verandering, verlangen en verzet — over mensen die in de modder hun eigen toekomst proberen te vormen.

Niet alles is even uitgebalanceerd, maar de stem van Bax is oprecht en eigen. Haar proza ademt een liefde voor de streek en haar bewoners, zonder te vervallen in nostalgie. De nieuwe weg is een beloftevol debuut: aards, teder en doortrokken van het besef dat elke vooruitgang een prijs heeft.