Een stille hoftragedie

In Rustimo geeft schrijver Lucas Zandberg (1977) stem aan een grotendeels vergeten leven. Hij vertelt over een jongen uit Soedan die in de negentiende eeuw aan het Habsburgse hof van Franz-Jozef en Elisabeth terechtkwam. Over de historische Rustimo is nauwelijks iets bekend, maar juist die lacune biedt de schrijver ruimte om feit en verbeelding met elkaar te verweven. Zo ontstaat een roman die de hofcultuur van zijn tijd invoelbaar maakt en een indringend portret schetst van een kind dat moet opgroeien tussen pracht en protocol, zonder er ooit volledig thuis te horen.

Rustimo’s jeugd wordt getekend door spanning en dubbelzinnigheid. Hij is soms deel van de hofkring, als speelkameraad van aartshertogin Valerie, maar zijn huidskleur, afkomst en religie plaatsen hem onherroepelijk buiten de vanzelfsprekendheden van het hof. Zijn doop, met kroonprins Rudolf als peetvader, belichaamt die tweeslachtigheid: het lijkt een gebaar van erkenning, maar markeert tegelijk de grenzen waarbinnen hij zich moet voegen. De manier waarop met dit ‘geschenk’ aan de keizerin werd omgegaan, is geregeld pijnlijk en ronduit beschamend.

Valerie en Rudolf gaan oprecht en vriendelijk met de jongen om, waardoor hij momenten van verbondenheid ervaart. Tegelijkertijd wordt hij door anderen telkens opnieuw anders bekeken – soms met warmte, soms met afstand, soms zelfs met minachting. Zandberg laat overtuigend zien hoezeer nabijheid en afstand, erkenning en ontkenning, in Rustimo’s bestaan voortdurend door elkaar lopen. Daarmee raakt de roman aan actuele vragen: hoe is het om buitengesloten te worden vanwege huidskleur of afkomst? Wat betekent het om niet gezien te worden voor wie men werkelijk is?

De auteur kiest voor de tegenwoordige tijd, waardoor emoties en onzekerheden van de hoofdpersoon dichtbij komen. Dat geeft de roman urgentie. Zandberg blinkt met name uit in rijke, zintuiglijke beschrijvingen: de weelde van de paleiszalen, de stoffige gangen, de verfijnde gebaren van de hofhouding – dat alles maakt Rustimo’s wereld tastbaar. Daarbij wisselt hij van perspectief, waardoor ook figuren als Rudolf, Sisi en hofdame Maria aan het woord komen. Zo ontstaat een breder beeld van het hofleven met zijn intriges, rituelen en machtsverhoudingen. Niet alle personages worden even diep uitgewerkt, maar dat lijkt een bewuste keuze: het hof fungeert als decor waarin individuen oplichten en weer verdwijnen.

Als coming-of-age-verhaal raakt Rustimo aan universele thema’s als verlies, volwassenwording en de zoektocht naar erkenning. Zijn pogingen om zich aan te passen in een vreemde, vaak onwelwillende omgeving zonder duidelijke begeleiding maken Rustimo’s lot des te schrijnender. Door de roman heen groeit de verwachting dat hij ooit werkelijk erkend zal worden, een spanning die pas in het laatste hoofdstuk wordt beantwoord.

Juist in de spanning tussen kortstondige aandacht en uiteindelijke vergetelheid schuilt de kracht van deze roman: hoe een mensenleven dat in de officiële geschiedschrijving nauwelijks een voetnoot waard bleek, toch geladen kan zijn met betekenis. Zandberg benut de ruimte tussen historische feiten en literaire verbeelding voor een verhaal dat niet alleen over het verleden gaat, maar ook over bredere thema’s: macht en kwetsbaarheid, raciale vooroordelen en sociale conventies. Rustimo is geen strikt historische reconstructie, maar een roman die door intensiteit en evocatieve kracht laat zien hoe literatuur verborgen stemmen tot klinken kan brengen.